چکیده:
آبدهی رودخانهها دارای افت و خیزهایی است که بهطور عمده متأثر از پدیدههای خشکسالی در مقیاس منطقهای و جهانی هماهنگ با دگرگونیهای اقلیمی میباشد و همچنین در سالهای اخیر بهدلیل نیازهای روزافزون به آب و دخالتهای انسانی ناشی از آن در سطح حوضههای آبریز این روند بیشتر کاهش یافته است. آبدهی رودخانههای منتهی به دریای خزر از سواحل ایران نیز منفک از این مسأله نیست، هر چند هنوز به آن مرحله بحرانی نرسیده است. در این پژوهش با توجه به موارد بالا روند تغییرات آبدهی رودخانههای ایران به دریای خزر مورد ارزیابی قرار میگیرد همچنینً با سایر رودخانههای مهم و نوسانات سطح آب خزر مقایسه میشود. دادههای مورد استفاده در این پژوهش شامل؛ شاخصهای دگرگونیهای اقلیمی مانند خشکسالیها، تغییرات درجه حرات کره زمین، آمار ماهانه و سالانه 9 رودخانه ایران و همچنین دادههای تراز آب دریای خزر و سایر رودخانهها است که از بانک اطلاعات مرکز ملی تحقیقات دریای خزر استفاده شده است. روش پژوهش بهصورت تحلیل سریهای زمانی و مقایسهای میباشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که در یک دوره مشترک زمانی آبدهی رودخانههای ایرانی دریای خزر از یک روند کاهشی پیروی کرده که در دامنه این روند دو دوره افزایشی و دو دوره کاهشی دیده میشود. علاوه بر این تغییرات دبی رودخانههای ایران با تفاضل سالانه تراز آب همبستگی بالایی را نیز نشان میدهند این موضوع بیانگر اثرات متقابل دریای خزر و حوضه آبریز رودخانههای ایران بر روی یکدیگر است. بهرهبرداری از منابع آب رودخانههای ایران با احداث سد نیز از جمله عوامل دیگر مؤثر بر میزان آبدهی رودخانهها در سالهای اخیر بوده است.
Changes in river flow in lake and wetland levels, and climate change depends primarily on changes in the volume and timing of precipitation, falls as snow or rain. Changes in evaporation also affect river flows. Several scientific studies have been done and published in scientific journals for the potential effects of climate change on river flows, and many more studies have been presented in internal reports. Studies are heavily focused towards Europe, North America and Australasia, with a small number of studies from Asia (Bates et al2008).Thus, their water flow regimes have more coincidence with rainfall pattern.In addition discharge of these rivers have some irregular fluctuations in past years duration, but it seems they have regular trend. Usually defined "trend" changes slowly, steady and long-term average values. The aims of this research understand the effect of climate change on discharge of major Iranian river of the Caspian Sea basin. Many studies have been done so far in connection with climate change and water resource in different areas of the world. IPCC reports are one of the most important projects related in climate change and water resources.
خلاصه ماشینی:
دگرگونیهای اقلیمی و نوسانات آبدهی رودخانههای بزرگ سواحل جنوبی دریای خزر *عبدالعظیم قانقرمه1 و نادر بيروديان1 2استاديار گروه جغرافيا دانشگاه گلستان، 2دانشيار گروه مرتع و آبخيزداري دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان تاريخ دريافت: 16/1/91 ؛ تاريخ پذيرش: 10/5/91 چکیده آبدهی رودخانهها دارای افت و خیزهایی است که بهطور عمده متأثر از پدیدههای خشکسالی در مقیاس منطقهای و جهانی هماهنگ با دگرگونیهای اقلیمی میباشد و همچنین در سالهای اخیر بهدلیل نیازهای روزافزون به آب و دخالتهای انسانی ناشی از آن در سطح حوضههای آبریز این روند بیشتر کاهش يافته است.
دادههای مورد استفاده در این پژوهش شامل آبدهی رودخانههای 9 گانه مورد نظر، بارش ایستگاههای بارانسنجی بهمنظور برآورد حجم بارش در سطح حوضه ایرانی، نوسانات تراز آب دریای خزر و دبی رودخانه ولگا و همچنین استفاده از شاخص خشکسالی برآورد شده پالمر برای سطح حوضه آبریز بهمنظور مقایسه با تغییرات آبدهی و یکسری از اطلاعات مورد لزوم دیگر میباشد.
روش ارزیابی به این صورت انجام گرفت که ابتدا بهمنظور آگاهی از رژیم ماهانه آبدهی رودخانههای 9 گانه، میانگین ماهانه هر کدام برآورد و سپس مورد مقایسه قرار گرفتند که در نتیجه آن دو نوع رژیم رودخانهای در منطقه مورد مطالعه از غرب به شرق شناسایی شدند، در مرحله بعد ویژگیهای جریان رودخانهای برای دوره آماری هر کدام محاسبه گردیدند که شامل میانگین سالانه آبدهی در محل ایستگاههای هیدرومتری، ضریب تغییرپذیری و روند کلی تغییرات میباشد و در ادامه نیز با استفاده از میانگین متحرک 5 ساله تعداد و دورههای زمانی روندهای افزایشی و کاهشی آبدهی رودخانهها مورد شناسایی قرار گرفتند (جدول 1).
Simulating Impacts of Climate Change on River Discharges in the Nile Basin, Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 36: 13.