چکیده:
شناخت روابط بین مولفه های جوی و میزان بارش می تواند از جمله راه های مناسب در پیشبینی دوره های بارشی باشد. هدف از این تحقیق شناخت عوامل مؤثر بر ایجاد دورههای خشک و مرطوب در سواحل دریای خزر است. بدین جهت برای تحلیل فضایی روابط بین مؤلفههای جوی در دوره های خشک و مرطوب سواحل شمالی ایران الگو همدیدی آن، موردبررسی قرار گرفت. دادههای بارش ماهانه در یک دوره 25 ساله از سال 1361 تا 1385 (1981-2005)با بررسی 7 ایستگاه در سواحل جنوبی خزر که از شرق تا غرب آن را در برمیگیرند مورد پردازش قرارگرفت. با بررسی توزیع زمانی بارش، تعدادی ماه خشک و مرطوب شناسایی شد که 5 ماه خشک و 5 ماه مرطوب ، انتخاب شد. برای تحلیل ساختار جو و شناسایی سازوکار حاکم بر آن، از دادههای بارشی APHRODITE با تفکیک 25/0×25/0درجه و دادههای جوی دوباره تحلیلشده مرکز ملی پیشبینیهای محیطی (NCEP/NCAR) با تفکیک افقی 5/2×5/2 درجه استفاده شد است. در این تحقیق بهمنظور تحلیل فضایی روابط بین مؤلفههای جوی در دوره های خشک و مرطوب سواحل شمالی ایران از چندین متغیر برای درک بهتر موضوع استفاده شد. از جمله مولفه های مورد بررسی در این تحقیق فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، نم ویژه، مؤلفه باد مداری و نصفالنهاری، امگا و بارش می باشد که نقشههای همبستگی آنها و بارش تولیدشد. مطالعه وضعیت همدیدی منطقه ، همبستگی معناداری را بین بارش و استقرار پشته بر روی دریای سیاه نشان میدهد. همچنین وجود نم ویژه و صعودی بودن هوا و وزش بادهای شمالی را میتواند بهصورت زنجیرهای قلمداد نمود که وجود این متغیرها در کنار هم میتواند موجب شروع دوره مرطوب در منطقه شود.ایجاد پرفشار بر روی دریای عمان و خلیجفارس و تقویت بادهای جنوبی میتواند نویددهنده دوره خشک در سواحل شمالی کشور باشد.
Identifying the relationships between atmospheric components and the amount of rainfall can be one of the appropriate methods to predict rainfall periods. This study aimed to identify risk factors of dry and wet periods in the coasts of the Caspian Sea. Therefore, synoptic pattern was studied to spatial analysis of the relationships between atmospheric components in dry and wet periods in northern coasts of Iran. Monthly precipitation data was processed from 1361 to 1385 in a 25-year period (1981-2005) by examining seven stations in the southern coasts of Caspian Sea from East to West. By studying the temporal distribution of rainfall, 5 dry months and 5 wet months were chosen. APHRODITE rainfall data by 0.25×0.25 degree segregate and reanalyzed atmosphere data of National Center Environmental Prospect NCEP/NCAR by 2.5×2.5 degree horizontal segregate were used in order to analyze the atmosphere structure and recognize its dominant mechanism. In this study , in order to spatial analysis of the relationships between atmospheric components in dry and wet periods periods in northern coasts of Iran, several variables are used to better understanding this issue . The examined components in this study include the pressure of sea level, geopotential height, specific damp, orientation and meridional wind component, omega and rainfall that their maps of correlation and rainfall were prepared. The study of area synoptic situation shows a significant correlation between rainfall and deployment stack on the Black Sea. In addition, the existence of special damp and air ascendant and northern winds can be considered as a chain that these variables together lead to the onset of the wet area. The creation of high pressure on the Oman Sea and the Persian Gulf and strengthen South winds can be promising for dry periods in northern coasts of Iran.
خلاصه ماشینی:
مطالعه وضعیت همدیدی منطقه، همبستگی معناداری را بین بارش و استقرار پشته بر روی دریای سیاه نشان میدهد؛ همچنین وجود نم ویژه و صعودی بودن هوا و وزش بادهای شمالی را میتواند بهصورت زنجیرهای قلمداد نمود که وجود این متغیرها در کنار هم میتواند موجب شروع دوره مرطوب در منطقه شود.
گرامی و همکاران (1394) در تحلیل فضایی ارتباط بین وقوع بارشهای بهاره در شمال غرب ایران و مؤلفههای مقیاس منطقهای گردش جو دریافتند که سه عامل در شکلگیری دوره مرطوب در شمال غرب ایران نقش اصلی را دارند: 1- استقرار واچرخند در شمال عمان و افزایش باد جنوبی در مرکز، غرب و جنوب غرب ایران 2- عمیق شدن ناوه در ترازهای میانی وردسپهر و شکلگیری چرخندها در ترازهای زیرین جو بر روی عراق 3- استقرار پشته /پر ارتفاع در ترازهای میانی وردسپهر بر جانب شمالی دریای سیاه؛ همچنین فعالتر شدن پرفشار سیبری در شرق خزر و کاهش فعالیت پرفشارهای مهاجر در شرق اروپا و در کنار آن کاهش بادهای جنوبی و غربی و شرقیتر شدن بادهای شمالی را میتوان نشانه شکلگیری دورههای خشک در منطقه دانست.
همچنین نقشههای دوره خشک این دو متغیر (د و س) نشان میدهد وجود کمفشارها در قسمت جنوبی البرز و شرقی زاگرس با کاهش مقدار بارش در سواحل شمالی کشور مرتبط است.
با بررسی شکل 8 (ه) متغیر نم ویژه درمیابیم که بادهای شمالی موجب افزایش رطوبت در سواحل جنوبی دریای خزر شدهاند و بیشینه همبستگی این مؤلفه در منطقه موردمطالعه قرار دارد.