چکیده:
دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله،همراه با برنامهای منظم و دقیق در دو دوره صورت گرفته است.این دو دوره عبارتند از:دورهی مخفیانه و دورهی علنی.دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله در راستای دو دورهی یاد شده،مراحل چندی را طی نموده است. این مرحل عبارتند از:
مرحلهی اول خودسازی است،که پیامبر صلی الله علیه و اله با آیین تحنف،به ساختن روح و روان خویش میپرداخته است.
مرحلهی دوم دعوت پنهانی سه ساله است،که در تداوم مرحلهی نخست شکل گرفته،در این دعوت،از عناصر آماده،به شکل مخفی عضوگیری میشود و این اعضا،هستهی اولیهی پیروان را تشکیل میدهند.این گروه،از علی علیه السلام و خدیجه علیه السلام آغاز شد تا به چهل تن رسید و عمدتا در خانهی ارقم بود.
مرحلهی سوم دعوت اقوام و خویشاوندان است؛در سطحی وسیعتر که پس از نزول آیهی مبارکهی
«و أنذر عشیرتک الأقربین»
آغاز گردید.این دعوت،با دعوت اهل مکه هم مورد شناسایی است.
مرحله چهارم دعوت جزیرة العرب است،که آییهی
«لتنذر أم القری و من حولها»
(انعام،92 و شوری 7)نویدبخش آن است.در راستای همین دعوت است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به طائف سفر مینماید و طائفیان را به آیین جدید دعوت میکند.در ادامهی نوشتار،به علل و انگیزههای مخالفت قریش با دعوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله پرداخته شده است؛عللی همچون مخالفت آیین جدید با سنتهای قبیلهای و جاهلی عرب،فرهنگ نوینی در برابر فرهنگ حاکم،ایستادن و نیز منافعی که از رهگذر سنتهای جاهلی عاید سردمداران قریش میشد.
شیوهی برخورد پیامبر صلی الله علیه و اله در درون مکه،نکتهی قابل تأمل دیگری است که در این نوشتار به معرض بحث نهاده شده است.هجرت به مدینه و تکامل دعوت اسلامی و گرایش اهل یثرب به آیین جدید،تکاملی را در دعوت نبوی ایجاد نموده است و چگونگی هجرت بحث بسیار مهمی در تاریخ نبوی است،که به آن اشاره شده است.
مرحلهی پنجم مرحلهای است که دوران تکامل دعوت را نشان میدهد،یعنی دعوت در مدینه بهعنوان پایگاه قدرت اسلامی،که همزمان با تشکیل دولت میباشد،اعمال و حرکتهای مهمی که پیامبر صلی الله علیه و اله در مدینه انجام دادند، حرکتهایی همچون اعلام منشور حکومت،ایجاد حکومت،عقد اخوت و برخورد پیامبر صلی الله علیه و اله با منافقان و یهود در این مرحله به بحث نهاده شده است. مرحلهی ششم اعلام جهاد و حرکت جهادی پیامبر صلی الله علیه و اله است که پیامبر صلی الله علیه و اله، مبلغانی را در این مرحله به اقصی نقاط میفرستند و نیز در همین مرحله، رهبری آیندهی دعوت و حرکت اسلامی را مشخص مینمایند.
خلاصه ماشینی:
"دلایل نزول تدریجی قرآن علاوهبر جنبهی الهی بودن و راز و رمزهای نهفتهی آن مبین آن است که این حرکت به تدریج باید از مراحلی عبور نماید تا به کمال خود دست یابد و باتوجه به اینکه سیر نزولی قرآن متناسب با مراحل دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله بوده است که شأن نزول آیات،مبین آن است و همهی مفسران اتفاق نظر دارند بدون شناخت شأن نزول(اسباب نزول)،که تاریخ نزول تدریجی قرآن است،فهم جامع از قرآن ممکن نیست(طباطبایی،117 و 118)و به همین دلیل امام علی علیه السلام در برتری علم خود،یعنی عالمتر بودن از دیگران،به آگاهی کامل از اسباب نزول استناد میکند(بحرانی،بیتا،17).
6)رفتار پیامبر صلی الله علیه و اله با مسلمانان در تمامی دورهها بهگونهای بود که شیفتهی ایشان شده بودند و به راستی حکومت و رهبری و فرماندهی و مدیریت در اسلام فتح قلوب است،نه اعمال روشهای خشونتجویانه هجرت به مدینه در سال یازدهم بعثت شش نفر از مردم یثرب در مراسم حج که پیامبر صلی الله علیه و اله بیشتر به تبلیغ میپرداختند،مسلمان شدند.
سران قریش در سال سیزدهم بعثت با اطلاع از هجرت مسلمانان در این مرکز جمع شدند و تصمیم نهایی خود را گرفتند و آن این بود:40 جوان از 40 قبیله،متحدا،به پیامبر صلی الله علیه و اله یورش آورده و او را از بین ببرند تا بنی هاشم از چهل قبیله نتواند انتقام بگیرد و به دیه(خونبها)راضی شود و حتی پس از ناامیدی از دسترسی به پیامبر صلی الله علیه و اله برای دستگیری پیامیر صلی الله علیه و اله صد شتر جایزه اعلام کردند."