چکیده:
هدف مقاله حاضر مطالعۀ نقش و جایگاه مسجد در زندگی روزمرۀ زنان سالمند، از منظر موقعیتهایی است که این مکان اجتماعی-مذهبی برای آنها خلق میکند. این پژوهش روابط، فعالیت و مشارکت اجتماعی زنان سالمند را در مساجدِ واقع در مناطق 12 و 14 شهر تهران مورد مطالعه قرار داده است. پرسشهای محوری پژوهش این است که مساجد چگونه و بر اساس کدامیک از عملکردهای خود زمینه را برای حضور زنان سالمند فراهم آورده است؟ نقش مساجد در مشارکت فعال اجتماعی زنان سالمند چیست؟ و مسجد چه تأثیری در سبک زندگی زنان سالمند دارد؟ پژوهش حاضر به روش مردمنگاری انجام شده است و دادههای میدان با فنون مشاهده مشارکتی و مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شدهاند؛ و تفسیر دادهها به روش تحلیل محتوای کیفی صورت پذیرفته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که حضور مستمر در مساجد برای زنان سالمند جزئی از فعالیتهای زندگی روزمرۀ آنها شده است، تا جایی که زندگی روزمره خویش را بر اساس عملکردهای مسجد نظم زمانی میبخشند. همچنین مسجد برای آنها به کانونی برای گردهمایی، فعالیتهای اجتماعی و دینی تبدیل شده است و زنان سالمند در مسجد مشارکت اجتماعی و فعالیتهای خیرخواهانۀ قابل توجهی دارند. دادههای میدانی حاکی از آن است که این فعالیتها در زندگی شخصی و اجتماعی زنان سالمند تأثیر درخور اعتنایی داشته است، منجمله: آگاهی یافتن به تواناییهای خویش، احساس مفید بودن، عزت نفس، دستیابی به استقلال و بازیافتن شأن و منزلت اجتماعی. مجموعِ این دستاوردها موجب احساس تعلق زنان به مسجد و دلبستگی به مکان آن شده است.
This paper aims to study the role of mosque in everyday life of elderly women by focusing on the opportunities which are created by this religious place for them. This research investigates the social relationships, activities and participation of elderly women in the mosques of region 12 and 14 of Tehran municipality. The main questions are: how mosques attract elderly women and engage them in activities? How mosques provide a context for their social participation? And what is the role of mosques in life-style of elderly women? This research is conducted based on ethnography and field data are gathered by semi-structured interviews and participative observations. Findings show that constant attendance in mosques is a part of daily activities of elderly women; and even they organize their everyday time according to the activities of mosques. Also mosques are a center for their social-religious gatherings and activities and women participate in charitable activities together. This social life has a significant influence on personal life of these women: being aware of their abilities, being helpful, gaining independence and dignity. These influences make elderly women to have sense of belonging to the mosques of their neighborhoods.