چکیده:
قلعۀ «شاه جغل» یا «جقله»[1] یکی از قلعههای کوهستانی منطقۀ زاگرس مرکزی است. موقعیت مکانگزینی آن به گونهای است که بر سر یکی از مسیرهای ارتباطی دشت بروجرد به خرمآباد قرار دارد و در کوههای غربی دشت «سیلاخور» در دهانۀ تنگه «دره بیداد» بر بالای محیطی صخرهای ساخته شده است. از این قلعه اتاقکها، آب انبار و راه پلههایی جهت دسترسی به آن و برخی آثار سفالی باقی مانده است. نکتۀ قابل تامل در مورد این قلعه، مکانگزینی و قرارگیری آن در ارتفاعاتی مشرف به محیط پیرامونی است. بر این اساس، میتوان سوالات کلیدی را با در نظر گرفتن بقایای معماری موجود و یافتههای سطحی چنین مطرح کرد که: این قلعه مربوط به کدام دورۀ تاریخی است و ماهیت کاربری آن چیست؟ نگارندگان این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش میدانی (بررسی، مستندنگاری و مطالعات باستانشناختی) و مطالعات کتابخانهای، درصدد ارائۀ پاسخی منطقی و علمی به سوال مورد نظر بودند. نتایج پژوهش نشان میدهد که این قلعه بیش از هر چیزی کاربری امنیتی در جهت تامین امنیت راههای ارتباطی-تجاری منطقه شرقی زاگرس مرکزی را داشته است. همچنین میتوان گفت با در نظر گرفتن شواهد باستانشناختی، این قطعه مربوط به دورۀ ساسانی است.
Castle Shah Jaghl or Jeqele can be considered one of the central Zagros mountain fortresses. The location of the castle is such that it has been settled on one of the communication routes of Boroujerd plain to Chqelvandi and Khorramabad region. From this castle remained little remnants of the architecture and the culture findings (such as the remains of the chambers, water storage, and stairs to access it and little remains of surface pottery on the floor and around the castle). The key questions are these cases: This castle belongs to which historical period? What is the nature of its use? The authors have used in this research from field activities (including survey, documentation and archaeological studies) as well as the library studies to provide scientific answers to the questions listed. The results of research, concerning the position of the castle, the location of the building and architectural remains indicates that the castle more than anything has provided security of communication – business roads and routes of region and also concerning the archaeological evidence (especially pottery), probably has been related to the Sassanid period
خلاصه ماشینی:
پیشینۀ پژوهشی قلاع استان لرستان و قلعۀ شاه جغل تاکنون فعالیت منســجمی مربوط به مطالعۀ قلعه های اســتان لرســتان انجام نشــده و تنها به شناسایی و تاریخ گذاری تعدادی از آنها، آن هم در قالب بررسیهای منطقه ای و یا شهرستانی ، در سطح گسترده به منظور انجام فعالیت های باستان شناسی با هدف تهیۀ پرونده ثبتی بسنده شده است ؛ به همین دلیل نمیتوان نقشه و جدولی مبنی بر توزیع مکانی و زمانی آنها ارائه داد و نیاز اسـت پژوهش های میدانی منسـجم و جامعی با این هدف ، در سـطح گسـترده تری انجام شود.
/ تصویر٤: دورنمای کلی ازموقعیت مکانی قلعه ؛ دید از شمال شرقی (نگارندگان ) براساس مکان و موقعیت طبیعی قلعۀ شاه جغل ، بقایای معماری و مصالح مشهود آن ، در دو دسته قابل مطالعه میباشد: دستۀ اول مربوط به معماری «دست کند»١شامل فضاهای دست کند جهت اتاقک ها، آب انبارها و پله های دستر سی و دستۀ دوم بقایای معماری است که با لا شۀ سنگ هایی از جنس خود کوه و ملات گچ ساخته شده است و از آن برای چینش مصالح و پوشش دیوارها نیز استفاده کرده اند.
[In Persian] - Karīmī, Bahman (1316), Joḡrāfīa-ye Mofaṣal-e Tarīḵī-ye Ḡarb-e Iran, Tehran: Čāpḵāneh Farhang.
[In Persian] - Pāzūkī Ṭarūdī, Naṣer (1367), Istehkāmāt-e Defāee dar Iran-e dūriye Eslāmi, Tehran: Sāzmān-e Mīras-e Farhangīye Kešvar.
[In Persian] - Razmārā, Alī (1330), Joḡrāfīa-ye Nezāmi-ye Iran, Pošt Kūh, Tehran.
Quarterly Journal of History of Islam and Iran, Vol. 29, No. 44, 2020 Alzahra University, http://hii.