خلاصه ماشینی:
"همهء مساجد دیگر دوران نخستین اسلام-بجز مسجد الاقصی در بیت المقدس که ویژگیهای خاصی ناشی از محل خود در محیطی بیهمتا دارد-در این ویژگی اشتراک دارند،اما نه به همین شیوه در اکثر موارد هیچ دری،دست بالا شاید پردههایی باشد،میان تکیهگاههایی که محوطههای باز و سرپوشیده را جدا میکند وجود ندارد.
تا زمان ساختمانهای بزرگ امپراتوری اسلامی در قرن[دوم/] هشتم،شیوهء رسمی استفاده از ستون در مساجد در شهرهای تازهء عراق متداول شده بود-و البته باید اضافه کرد که در فسطاط این شیوه تحولا خاصی نیز یافته بود-و بیت النبی بعنوان نخستین مسجد قداست یافته بود.
بدینترتیب بالنسبه آسان نتیجه میشود که ظاهرا وظیفهء خاصی نسبتا در همان اوایل برای مساجد اسلامی به وجود آمد و لذا این صورتهایی که از فرهنگهای معماری قدیمیتر برداشته شده بود برای آن استفاده شد و از اینرو از از ناحیهای به ناحیهای دیگر تفاوت یافت.
با اینهمه،هرقدر هم که این ویژگیهای بارز مسجد قرطبه را توضیح دهیم، ذکر دو نکته دربارهء آنها لازم به نظر میرسد:و آن این است که این ویژگیها بیهمتاست و لذا تا اندازهای فاقد آن ارزش دلالتی هستند که برای اثبات تغییرات ساختاری بزرگ در صورتهای هنری مساجد اولیهء اسلامی لازم است؛و دیگر آنکه،با وجود موجودیت اصیل،در حقیقت یکپارچگی طوماری قوس یا گنبد شکسته شده است-و لذا این مبشر دستاوردهای بزرگ معماری اسلامی در استفاده از طاقها در چند قرن بعد است-و عناصر این مسجد قرطبهای تغییرات انقلابی ساختار نیست بلکه صرفا اصلاحات برآمده از ماهیت خود این صورت هنری است."