چکیده:
فاطمیان خاندانی شیعه مذهب بودند که توانستند در سال 297 ه .ق در شمال آفریقا، حکومتی بر اساس مذهب اسماعیلی بنیان نهند. خلافت فاطمیان در آغاز به مغرب اسلامی محدود می شد ولی آنان توانستند پس از شصت سال مصر را فتح کرده و قلمرو نفوذ خود را تا شام و یمن و بخش هایی از حجاز بگسترانند. خلافت فاطمیان تا سال 567 ه .ق دوام یافت. به این ترتیب آن ها مجال کافی برای تمدن سازی و گسترش علوم و حمایت از دانشمندان در اختیار داشتند. فاطمیان در طول سه سده حکمرانی خویش، همواره به اهمیت و نقش علم و دانش در شکوفایی تمدن اسلامی توجه نشان می دادند. دانشمندان علوم مختلف، پیوسته در کنف حمایت های مادی و معنوی خلفای فاطمی قرار داشتند. در دوران زمامداری فاطمیان، شمال آفریقا مغرب اسلامی و مصر به یکی از بزرگترین کانون های علمی در جهان اسلام مبدل گشت. ایجاد و گسترش مراکز علمی متعدد نظیر الازهر، دارالعلم ها و... از جمله اقدامات دولتمردان فاطمی در راستای گسترش علم و حمایت از عالمان محسوب می شود. پژوهش حاضر بر اساس منابع کتابخانه ای و با شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل جایگاه علم و دانش در تمدن فاطمیان پرداخته است.
The Fatimids were a Shiite family who, in 297 AH in North Africa,
founded a Isma'ili-based government. The Fatimid caliphate was
initially limited to the Islamic Maghreb, but they succeeded in
conquering Egypt after sixty years and spreading their domains of
influence to Shaam and Yemen, and parts of Hijaz. The Fatimid
Caliphate lasted until 567 AH. In this way, they had enough time to
civilize and expand science and support scientists. During the three
centuries of rule, the Fatimids always paid attention to the importance
of science and knowledge in the flourishing of Islamic civilization.
Different scholars were continually enthusiastic about the material and
spiritual support of the Fatimid Caliphs. During the rule of Fatimids,
North Africa, the Islamic Maghreb and Egypt became one of the
largest scientific centers in the Muslim world. The establishment and
expansion of various scientific centers such as al-Azhar, Dar al-Islam
and ... are among the actions of the Fatimid government in the
direction of the spread of science and the protection of scholars. The
present study is based on library resources and descriptive-analytical
method to study and analyze the status of science and knowledge in the
Fatimid civilization.
خلاصه ماشینی:
مقالهای با عنوان «عوامل ناکامی مراکز رسمی آموزشی-تبلیغی فاطمیان در گسترش مذهب اسماعیلی در مصر» نوشته احمد بادکوبه هزاوه و زینب فضلی؛ درصدد است تبیین کند که چرا مراکزی همچون الازهر و دارالعلم در ترویج و تثبیت تشیعِ اسماعیلی در مصر کارنامه چندان موفقی از خود بر جای نگذاشتند.
با وجود این که خلفای فاطمی برای نشر عقاید اسماعیلیه، فعالیتهای گستردهای داشتند، اما تسامح دینی و بی تعصبی آنان باعث شد تا عالمان مذاهب مختلف در مصر و به خصوص در قاهره گرد هم آیند و به تحصیل و تدریس علوم نقلی و عقلی مورد علاقه خود مبادرت کنند.
4ـ فلسفه در دوره فاطمیان ابن هیثم علاوه بر ریاضیات و طبیعیات، در زمینهی فلسفه نیز دارای آثاری است و برخی گفتهاند وی حدود دویست کتاب در این زمینههای علمی از خود بر جای نهاد.
کلاسهایی که در جامع برپا میشد، در ابتدا اختصاصی بود اما دو سال بعد، ابن کلس که فقیهی اسماعیلی بود، برای تشویق و جذب بیشتر دانش پژوهان و طلاب، خلیفه العزیز را بر آن داشت تا این کلاسها را همگانی کند و الازهر را به صورت «جامع» در آورد (یونس عبدالمجید و عثمان توفیق،1946: 73).
فاطمیان مراکز آموزشی و پژوهشی فراوانی مانند مساجد، الازهر، دارالحکمه، کتابخانه، دارالعلم و مدارس تأسیس کردند و امکانات مادی و معنوی بسیاری را در این مسیر صرف نمودند و حتی برای استفاده از توان علمی موجود در سایر مناطق اسلامی، عالمان و دانشمندان دیگر سرزمینها را به دربار خود دعوت نمودند.