چکیده:
خودمراقبتی شامل اعمالی اکتسابی, آگاهانه و هدفدار است که فرد برای سلامت خود. ء
فرزندان و خانوادهاش انجام میدهد تا در اثر آن از سلامت جسمی» روانی و اجتماعی
خود و اطرافیانش حفاظت کند و نیازهای جسمی,» روانی و اجتماعی خود و آنان را
برآورده سازد؛ همچنین» از بیماریها یا حوادث پیشگیری» بیماریهای مزمن خود و
خانواده را مدیریت؛ و از سلامت خود و خانوادهاش بعد از ابتلا به بیماری حاد یا
ترخیص از بیمارستان» حفاظت کند (۱). فرهنگ مراقبت از خود و رعایت اصول
بهداشت فردی در اعتقادات مذهبی ما ریشه دارد و بر این اساس پیمودن راه کمال جز
در سایة سلامت جسم و جان میسر نیست (۲). امیرالموژمنین حضرت علی (ع)
میفرمایند: «لذت زندگی با سلامت و عافیت به دست میآید» (۳) و پیامبر اکرم (ص)
از امنیت و سلامت به دو نعمت ناشناخته تعبیر فرمودهاند (۴). اهمیت سلامتی در
اسلام تا بدان حد است که گاه انجام برخی رفتارها و یا حتی عبادات مهم به سبب
حفظ سلامتی. تاکید میشود. از رسول خدا (ص) روایت است که فرمودهاند: «صوموا
تصحوا»؛ «روزه بدارید تا تندرست باشید» (۵).
خودمراقبتی رفتاری داوطلبانه است که بر اساس خواست و اراد افراد صورت
میپذیرد و طی آن فرد با کسب دانش و مهارت کافی قادر خواهد بود با اتکای به خود
از سلامتش مراقبت کند. ارادة مراقبت از خود که موتور محرک رفتارهای خودمراقبتی
محسوب میشود. ء مستلزم پیدایش انگیزههای لازم در افراد است. بر این اساس, ارادة
خودمراقبتی بهعنوان موتور محرک رفتارهای خودمراقبتیء مستلزم پیدایش انگیزههای
لازم در افراد است. زیرا انگیزههاء چراهای رفتار هستند و موجب آغاز و ادامة فعالیت
میشوند؛ انگیزهها جهت کلی رفتار فرد را معین میسازند و گاهی آنها را بهعنوان
نیازهاء تمایلات» یا محرکهای درونی فرد تعریف میکنند. انسانها نهتنها از لحاظ توان
انجام کار بلکه از نظر میل یا ارادة انجام کار یا انگیزش نیز با یکدیگر تفاوت دارند و
انگیزش افراد به نیروی انگیزانندة آنان بستگی دارد (۶). به هر ترتیب» خودمراقبتی
ارتباطی مستقیم با انگیزة افراد دارد. انگیزه موجب برانگیختن اراده و ایجاد علاقه و
اشتیاق و احساس مسئولیت برای خودمراقبتی در افراد میشود. بهطور قطع باورهای
مذهبی و پایبندی به اعتقادات و دستورالعملهای دینی, انگیزة متعالی و بسیار
اثربخشی برای ایجاد و تقویت رفتار خودمراقبتی در افراد بهویژه در جامعه اسلامی ما است
«الرعایة الذاتیة» تتضمن أعمال مکتسبة، عن وعی وهادفة یقوم بها الناس لأنفسهم ولأبنائهم ولأسرهم
للبقاء علی صحة سلیمة جسدیا وعقلیا وإجتماعیا، تلبیة احتیاجاتهم الجسدیة والعقلیة والاجتماعیة،
الوقایة من الأمراض او الحوادث، ادارة أمراضهم المزمنة وایضا الحفاظ علی سلامتهم من بعد الابتلاء
بمرض حاد او مغادرة المستشفی) 1.)
ثقافة رعایة الذات و مراعاة اصول الصحة الفردیة، لها جذور فی معتقداتنا الدینیة وعلی هذا
الاساس، فإن عبور طریق الکمال لا یتوفر إلا فی ظل سلامة الجسد والروح) 2 (. یقول أمیر المؤمنین
علی علیه السلام: بالعافیة توجد لذة الحیاة) 3 (؛ کما روی عن رسول الله) ص (: نعمتان مکفورتان،
الأمن والعافیة) 4 (. أهمیة السلامة فی الإسلام هی لحد أن الإسلام أحیانا یؤکد علی القیام ببعض
صوموا «: السلوکیات او حتی العبادات المهمة بسبب الحفاظ علی السلامة. روی عن رسول الله أنه قال
(؛» تصحوا 5.)
الرعایة الذاتیة هی سلوک تطوعی یتم إستنادا لطلب وارادة الأشخاص ومن خلاله یتمکن الشخص
من اکتساب العلم والمهارة الکافیة بالعنایة بسلامته معتمدا علی نفسه. وعلی هذا الاساس، تعتبر ارادة
رعایة الذات هی المولد المحرک لسلوکیات الرعایة الذاتیة، متطلبة لإیجاد دوافع ذاتیة لدی الأشخاص. لأن
الدوافع، هی فی الواقع أسباب السلوک وتؤدی الی بدء واستمرار النشاط. إن الدوافع تحدد المنحی
السلوکی للشخص وقد تعرفه کإحتیاجات الشخص أو رغبانه أو محفزاته الداخلیة. یختلف الناس لیس
فقط فی قدرتهم علی العمل بل فی الرغبة أو الإرادة فی القیام بالعمل أو الدافع أیضا ویتعلق کل هذا
بالقوة المحفزة لهم) 6 (. وعلی ای شکل، أن الرعایة الذاتیة ترتبط مباش رة بدافع الاشخاص والدافع یؤدی
الی اثارة الارادة وایجاد الرغبة والشوق والشعور بالمسؤولیة من أجل الرعایة الذاتیة عند الاشخاص. بکل
تأکید أن الایمان الدینی والإلتزام بالمعتقدات والأوامر الدینیة، هو الدافع السامی والمؤثر من أجل ایجاد و
تعزیز سلوک الرعایة الذاتیة عند الاشخاص وخاصة فی مجتمعنا الاسلامی) 7.)
من خلال دراسة الأیات والروایات الاسلامیة المتعلقة بالسلامة ندرک أن الدین الاسلامی المقدس
ومن أجل تعزیز سلوک الرعایة الذاتیة عند الأشخاص یقدم طیفا واسعا من ایجاد الدافع المنطبق مع
الاحتیاجات والمقتضیات الواقعیة لدی مخاطبیه. وفی دراسة عبر الإستفادة من الأیات القرأنیة والروایات
الاسلامیة تم استخراج و تقسیم الدوافع المعززة لسلوکیات الرعایة الذاتیة الی أربعة أقسام عامة: 1)
) تضم: کسب رضا الخالق والقدرة علی القیام بالعبادات (، 2 (الدوافع المادیة الجسدیة) تضم: حفظ
الروح وأستمرار الحیاة، الحفاظ علی السلامة والصحة وعافیة الاولاد وطهارة النسل (، 3 (دوافع کسب
السعادة) تضم: الرفاهیة والراحة فی الحیاة، زیادة الرزق والبرکة فی الحیاة، زیادة قوة الجسم، زیادة طول
Self-care includes acquired, conscious and purposeful actions people take for themselves, their children and family to stay healthy, protect their physical, mental and social health, prevent diseases, manage chronic diseases, and ensure their health after discharge from hospital (1). The self-care culture and observing the principles of personal hygiene are rooted in our religious beliefs. On this basis, achieving perfection is not possible unless by physical health (2). According to Imam Ali (PBUH) , “The joy of life becomes possible with health” (3) And the Holy Prophet (PBUH) has referred to security and health as two unknown blessings (4). The importance of health in Islam is so high that sometimes some important behaviors or worships are emphasized due to their effect on health. For instance, there is a statement from the Prophet that “Fast to stay healthy” (5). Self-care is a voluntary action and is practiced at one’s own will. For this purpose, one will be able to take care of one’s health by acquiring the required knowledge and skills. Accordingly, the will to take care of oneself, which is the driving force for self-care behaviors, requires motivations in the individuals as motivations are the causes behind behaviors and cause them to start and to continue. Motivations determine the direction of behaviors and sometimes define them as needs, tendencies or internal internal stimuli. Human beings are different not only in the ability to do a particular job but also in the will to do the job or motivation. In fact, their motivation is dependent on their motivating force (6). In this respect, religious beliefs and commitment to beliefs and religious guidelines are great and effective motivations for creating and reinforcing self-care behaviors in the individuals in an Islamic society (7). An analysis of the Quranic verses and narrations from the Prophet and Imams shows that the holy religion of Islam presents a wide range of motivations matched with the needs and requirements of its followers in line with reinforcing self-care behaviors. In a study, using the Quranic verses and Islamic narrations, the motivations believed to reinforce self-care behaviors were extracted and classified into four categories: 1) spiritual motivations (including ensuring God’s satisfaction and the ability to perform acts of worship) , 2) physical and material motivations (including self- preservation and continuing life, maintaining one’s and one’s children’s health and developing a good healthy generation) , 3) happiness motivations (i. e. , welfare in life, increased livelihood opportunities, increased physical strength, increased longevity, finding joy in life, beauty and