چکیده:
در پروژههای مربوط به زیرساختهای خطی مانند خطوط لولهی انتقال گاز طبیعی، به منظور کاهش آسیبرسانی به منابع محیطزیستی و نیل به اهداف توسعهی پایدار، ناگزیر باید مشخصههای محیطزیستی دخالت داده شوند. این در حالی است که در روشهای سنتی، بیشتر به ملاحظات فنی و مهندسی پرداخته میشود و مشخصههای محیطزیستی محدودی لحاظ میگردد. امروزه، سامانههای اطلاعات جغرافیایی ابزارهای موثر و کارآمدی برای تصمیمگیری و مشاورهی کارشناسان در طراحی زیرساختهای خطی به شمار میروند. یکی از سودمندترین کاربردهای سامانهی اطلاعات جغرافیایی، تعیین کمهزینهترین و کماثرترین مسیر به منظور اتصال دو مکان است. در پژوهش حاضر، این فرآیند توسط روش تحلیل کمهزینهترین مسیر بر روی ترکیبی از معیارهای متعدد به کمک ارزیابی چند معیاره انجام گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد از میان 20 معیار (فاکتور و محدودیت) مورد بررسی، مسیر پیشنهادی حاصل از روش تحلیل کمهزینهترین مسیر در 12 معیار سنگ بستر، هدایت الکتریکی خاک، بافت خاک، فاصله از چشمه، خطر سیلخیزی، خطر یخبندان، ارتفاع، شیب، فاصله از خطالراس، تیپ جنگلی، مطلوبیت زیستگاه، پوشش/ کاربری زمین از مسیر پیشنهادی شرکت گاز مناسبتر است و در چهار معیار اسیدیته، عمق و فرسایش خاک و فاصله از چاه دو مسیر مطلوبیت یکسانی دارند. از آنجای که این روش با در نظر گرفتن تعداد معیارهای بیشتری توجه مضاعف به جوانب محیطزیستی این گونه توسعه دارد، بنابراین، میتواند اثرات احتمالی منفی محیطزیستی ناشی از این توسعه را کاهش دهد و همزمان از هزینهها بکاهد. نتایج حاصل از این روش میتواند به عنوان چارچوب اولیه در مسیریابی زیرساختهای خطی مورد استفاده طراحان و مدیران قرار گیرد
In projects related to linear infrastructure such as Natural Gas Transmission Pipelines, to reduce damage to the environmental resources and the sustainable development goals, considering the environmental characters in is vital. However, in the traditional methods, the technological and engineering aspects of the area were considered more than the environmental characteristics. Nowadays, Geographic Information System is recognized as an effective and efficient tool to help experts to make a better and easier decision in any linear infrastructures project. One of the most useful applications of GIS is to determine the least cost and effect way to connect two different points in the process of designing a linear infrastructure. In the present study, a linear infrastructure project was examined using Least Cost Path Analysis method on a combination of multiple criteria using Multi-Criteria Evaluation. According to 12 criteria out of total 20 criteria (factors and restriction) examined in this research, the proposed route provided by the LCPA method is more suitable than the rout proposed by the experts using the traditional method. In addition, the routes are the same in four other criteria. The method used in this research applied more environmental criteria therefore, more attention to the environmental aspects of the area can be seen. It could be concluded that applying the result of this study could reduce more negative environmental impacts of the project and could also reduce project costs. The results of this method can be used as the basic framework in linear infrastructures routing for designers and managers.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش پس از تعیین و شناسایی معیارهای محیطزیستی تاثیرگذار بر مسیریابی خطوط لولۀ انتقال گاز طبیعی در استان گلستان و تهیه و جمعآوری نقشههای پایهای مورد نیاز، با رعایت اصول فنی مورد نظر کارشناسان شرکت گاز استان گلستان، با استفاده از روش LCPA در نرمافزار IDRISI و به کمک روش MCE، مسیر پیشنهادی برای انتقال خطوط لولۀ گاز طبیعی در محدودۀ مطالعاتی مورد نظر در استان گلستان مشخص گردیده است؛ سپس مسیر پیشنهادی مذکور، با مسیر پیشنهادی مورد نظر کارشناسان شرکت گاز مقایسه شد و در نهایت مسیر بهینه و ویژگیهای آن معرفی گردید.
روش تحقیق بهطورکلی برای انجام این پژوهش، سه مرحلۀ اساسی وجود دارد که شامل گامهای اصلی زیر است: گام اول: تهیۀ نقشۀ مطلوبیت منطقه جهت توسعۀ خط لولۀ انتقال گاز طبیعی به کمک روش MCE گام دوم: تعیین مسیر پیشنهادی جهت توسعۀ زیرساخت خطی مذکور به کمک روش LCPA گام سوم: مقایسۀ مسیر پیشنهادی حاصل از روش مذکور با مسیر پیشنهادی شرکت گاز به منظور تعیین مسیر بهینه گام اول، تهیۀ نقشۀ مطلوبیت منطقه جهت توسعۀ خط لولۀ انتقال گاز طبیعی به کمک روش MCE: برای رسیدن به یک هدف خاص، اغلب نیاز است معیارهای متعددی مورد ارزیابی قرارگیرند، چنین فرآیندی، ارزیابی چند معیاره نامیده میشود (سلمان ماهینی و غلامعلیفرد، 436:2006).
براساس پژوهشهای انجام شده در این راستا و با توجه به نظر اساتید راهنما و متخصصان شرکت گاز استان گلستان، معیارهای موثر بر مسیریابی خطوط لولۀ انتقال گاز طبیعی در منطقۀ مورد مطالعه تعیین و شناسایی شدند.
بنابراین، در این پژوهش به منظور استفادۀ مناسب از منابع سرزمین در توسعۀ مسیرهای خطوط لولۀ انتقال گاز طبیعی، نقشۀ مطلوبیت سرزمین تهیه گردید، آنگاه مسیر پیشنهادی با استفاده از روش LCPA تعیین شد.