چکیده:
با وجود آموز ه های متعالی قرآن و سیره پسندیده ی معصومین (ع) در مورد زن، غالبا در گذشته این عنصر برجسته ی اجتماعی و انسانی به دید منفی و گاه تحقیر آمیز نگریسته می شد. در چنین فضای مرد سالارانه، در بین شاعران کمتر کسی را می توان یافت که از این عنصر برجسته به نیکی یاد کرده باشد. حکیم نظامی از اولین شاعران زبان فارسی است که در دفاع از حقوق زن و بیان فضایل و کمالات او داد سخن داده و مظلومیتش را فرا یاد آورده است. شاید یکی از دلایل آن این باشد که در طول زندگی از چشمه زلال محبت مادر و عشق پاک همسر بهره مند بوده است. بنابراین آنیمای شاعر او را بر آن داشته تا در منظومه های خود نگرش مثبت و والایی نسبت به زن از خود نشان دهد. از دیدگاه او زن شخصیتی خردمند و مدبر دارد و می تواند راهنمای خوبی برای مرد باشد. این مقاله سیر تحول و اوج گرفتن نگاه نظامی به زن را از مخزن الاسرار تا اسکندرنامه بررسی می کند تا مقام ویژه ی او را با توجه به جامعه ی مردسالار آن روز نشان دهد. در اندیشه ی نظامی زن ضعیفه نیست بلکه بازتاب زیبایی های پروردگار است. تدابیر او راهنمای مردان بزرگ و حتی پادشاهان قدرتمند است و نشان می دهد که چه بسا زنانی با اعمال و کردار سنجیده، در کشورداری و پادشاهی عملکردی با شکوه تر از مردان روزگار به یادگار گذاشته اند.
Despite the noble Qur’an teachings and the exemplary practices of the Holly Innocents concerning the woman, often in the past such an outstanding social and human element was negatively viewed and sometimes humiliated. In such a patriarchal environment, there were very a few poets that praised such an eminent creature. Hakin Nezami, the poet was the first of the Persian poets who spoke out and defended the women's rights, virtues and perfections. Perhaps one of the reasons was because he reaped a lot of love from a kind mother and lovely wife. Therefore the anima of the poet might make him to take positive attitude towards the woman in his poems. According to his point of view, the woman own sage and efficient personality so she could be a good guide for the men. This article reviewed the development of Hakim Nezami attitude toward woman based on “Makhzan Alasrarn” and “Askndrnamh”. Concerning Nezami point of views the woman is not the second sex but she is to reflect the beauty of the Lord. Her acumens were guidance for many great men and powerful kings. He discussed that a lot of women left more glorious statesmanship and kingdom heritage than men because of their mature practice and performance.
خلاصه ماشینی:
اين مقاله سير تحول و اوج گرفتن نگاه نظامي به زن را از مخزن الاسرار تا اسکندرنامه بررسي مي کند تا مقام ويژه ي او را با توجه به جامعه ي مردسالار آن روز نشان دهد.
نکته ي قابل توجه ديگر آن است که اين شاعر شيرين سخن در لايه هاي اشعار عاشقانه ي خود به شيوايي توانسته است با تکيه بر وصف ويژگي هاي ظاهري و تصوير سازي زيبايي هاي خدادادي زن، خواننده را به سوي زيبايي هاي خالق فرا خواند و او را مظهري از جمال و جلال الهي بنماياند و عشق آسماني را در وراي اين عشق زميني نشان دهد.
او در اولين نگاه هاي خود او را بر کرسي نظردهي و داوري و رازداري مي نشاند و چه بسا در اين منظومه ، کهن الگوي او همان مادر مهربان و عاقلش باشد که در شخصيت او ريشه دوانيده است و صداي پيرزن ناصح آن باور قلبي و انديشه ي عميق نظامي به هويت زن باشد.
آن چنان که در اولين ديدار کنار چشمه وقتي که شيرين خود را در آن شستشو مي دهد با اين حال که خسرو آن چنان در قيد و بند اخلاق نيست با شرم رو بر مي گرداند و مجال هيچ بد انديشي را براي خواننده فراهم نمي کند.
به يک رويه همه شـــهر سپاهان شــدند آن پاک دامن را گواهان که شکر همچنان در تنگ خويش است نيازرده گلي بر رنگ خويش است مـــتاع خـــويـش در بــار دارد کنيــــزي چـــند را بـــر کـار دارد (نظامي، ٤٦٨:١٣٦٦) اراده و اختيار: مهم ترين ويژگي شخصيت معشوق در داستان هاي نظامي اين است که در عشق ثابت قدم هستند.