چکیده:
قانون طبیعی نظریهای در عقل عملی است که در زمینههای عملی فلسفه و الاهیات از آن بحث میشود. نظریه الاهیاتی قانون طبیعی عهدهدار تنقیح توصیههای اخلاقی خداوند است و دو خوانش حداقلی و حداکثری دارد. خوانش حداقلی توصیههای اخلاقی خداوند را بر پایه واقعیتهایی طبیعی و عینی «تبیین» میکند و «کشف» همه آن واقعیتها یا قسمتی از آنها را در گرو رجوع به منابع نقلی و تاریخی دین میداند. خوانش حداکثری بر آن است که افزون بر «تبیین»، «کشف» توصیههای اخلاقی خداوند نیز در چارچوب قانون طبیعی صورت میگیرد. نوشتار حاضر آثار علامه ملا نظرعلی طالقانی، فیلسوف، فقیه و اصولی شیعی، را بررسی میکند و پس از تنقیح مبانی الاهیاتی، انسانشناختی، معرفتشناختی و متافیزیکی، با بازآرایی اندیشه اخلاقی و الاهیاتی وی، نشان میدهد که نظریه طالقانی ذیل خوانش حداکثری از قانون طبیعی قرار میگیرد.
Natural law is a theory in the practical reason which is discussed in the practical fields of philosophy and theology. The religious version of the theory is responsible for the explanation of divine moral guidance and has two sub-versions: strong and weak. According to the latter, the function of the theory is merely to explain the nature of religious morality but understanding all or some practical principles of religious morality depends on the historical and revealed religious texts. Whereas according to the former, alongside the explanation of the nature of religious morality, natural reason can discover all the practical principles of religious morality. Fans of this reading believe that The essence of religious ethics is the natural law in such a way that natural reason independently has the ability to discover the moral precepts of God.
Nazarali Taleghani is an experts in the field of religion and morality in Shiite, respectively. This article shows that his philosophical and theological assumptions imply the strong version of natural law.
خلاصه ماشینی:
تنقیح مبانی اخلاق دینی و محتوای آن از منظر علامه طالقانی ایوب افضلی * ابوالقاسم فنائی ** تاریخ دریافت: 30/5/1396 ـ تاریخ پذیرش: 15/8/1396 چکیده قانون طبیعی نظریهای در عقل عملی است که در زمینههای عملی فلسفه و الاهیات از آن بحث میشود.
نوشتار حاضر آثار علامه ملا نظرعلی طالقانی، فیلسوف، فقیه و اصولی شیعی، را بررسی میکند و پس از تنقیح مبانی الاهیاتی، انسانشناختی، معرفتشناختی و متافیزیکی، با بازآرایی اندیشه اخلاقی و الاهیاتی وی، نشان میدهد که نظریه طالقانی ذیل خوانش حداکثری از قانون طبیعی قرار میگیرد.
دیدگاه جمهور فقیهان امامیه نیز ذیل خوانش حداقلی قرار میگیرد؛ زیرا از طرفی هوادار حسن و قبح ذاتیاند و احکام اخلاقی خداوند را برآمده از اقتضائات (مصالح و مفاسد) ذاتی/طبیعی افعال میانگارند و از طرف دیگر، کشف همه احکام یا قسمتی از آن را در گرو رجوع به منابع نقلی (کتاب و سنت) میدانند.
بر اساس این دیدگاه میتوان گفت که احکام طبیعی عقل همان مقاصدی است که خداوند در سرشت انسان القا کرده است و چون این احکام عین اراده تلقینشده خداوندند، از مصادیق وحی الاهی خواهند بود.
در ادامه نشان میدهیم که از نظر طالقانی اصول و فروع اخلاق دینی را میتوان با تکیه بر خرد طبیعی «کشف» کرد؛ از این رو دیدگاه وی منطبق بر خوانش حداکثری از قانون طبیعی است.
بر این اساس میتوان استدلال پنهانپنداری مصالح را اینگونه صورت بست: ـ عقل انسان به شناخت برخی از واقعیتها راه ندارد؛ ـ خداوند دانای به همه واقعیات هستی است؛ ـ بیان خداوند/نقل بیانگر واقعیاتی درباره اخلاق عملی/شریعت است؛ ـ در نتیجه، تعیین مصداق برخی از فضائل و رذائل اخلاقی بدون مراجعه به بیان او (وحی) ممکن نیست.