چکیده:
قفقاز جنوبی که محل برخورد تمدنهای شرق و غرب و منطقهای دارای تنوع اقوام، ادیان و مکاتب بشری است، قرنها بخشی از حوزه تمدن اسلامی بوده است. این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش است که اسلام از چه زمانی به منطقه قفقاز وارد شد و گسترش آن تابع چه عواملی بود؟ مقاله با بهرهگیری از روش تحلیل تاریخی و به کمک نظریه پخش میکوشد نشان دهد که مسلمانان به کمک عوامل مختلفی مانند فتوحات، صلحنامه، مبلغان، گروههای تجاری و به ویژه ظرفیت ذاتی فرهنگی دین اسلام به گسترش مظاهر و نمادهای اسلامی در منطقه پرداختند و در نتیجه موجب ماندگاری اسلام در این منطقه شدند.
South Caucasus considered as the place for the unity of east and the west civilizations as well as the variety of races, religions and schools has been part of Islamic civilization domain. This research is to answer this question related to the time of entrance of Islam in this area and the elements of its propagation. Relying on the historical analysis, the article illuminates that the Muslims propagated the Islamic symbols in this region depending on the victories, armistice, propagators, commercial groups, cultural and intrinsic capacity of Islam religion and accordingly, they could be the reason of eternity of Islam in this area
خلاصه ماشینی:
این پژوهش درصدد پاسخ به ایـن پرسـش اسـت کـه اسـلام از چـه زمانی به منطقه قفقـاز وارد شـد و گسـترش آن تـابع چـه عـواملی بـود؟ مقالـه با بهره گیری از روش تحلیل تاریخی و به کمک نظریه پخـش مـیکوشـد نشـان دهد که مسلمانان به کمک عوامل مختلفی ماننـد فتوحـات ، صـلح نامـه ، مبلغـان ، گروه های تجاری و به ویژه ظرفیت ذاتی فرهنگی دین اسلام به گسترش مظـاهر و نمادهای اسلامی در منطقـه پرداختنـد و در نتیجـه موجـب مانـدگاری اسـلام در این منطقه شدند.
قفقاز یکی از مناطق تماس اسلام و مسیحیت در قرون گذشـته بـوده اسـت ، بـه همین دلیل هانتینگتون ، صاحب نظریه برخورد تمدن ها، قفقـاز را بـر روی خـط برخـورد 2 تمدن ها قرار داده است .
٣ در طول سده های زیادی قفقاز یکی از مراکز گسترش اسلام و فرهنگ 4 اسلامی مبتنی بر سنت های محلی بوده است .
بیان این نکته دارای اهمیت است که اسلام در سـده هشـتم مـیلادی در بسـیاری از مناطق شوروی سابق گسترش یافته بود و پانصد سال پیش از آن که روسیه تزاری، منطقه تاتارستان را در دوره حکومت ایوان چهارم (١٥٤٧-١٥٨٤ م ) تصرف کند، مسلمانان بر این 7 سرزمین حاکم بودند.
تفلیس شهری بود که مسلمانان از سال ٢٥ق لغایت ٥١٥ق بیش از چهار سده در آن حاکم و خراج گزار بودند و اندیشه اسلامی را میان آنان با مدل گسـترش سـرایتی، بـومی سازی کردند و عامل توسعه اسلام شدند.
بنابر اخبار ابن حوقل ، مسلمانان تفلیس در ابتدا سنی بودند و شیعه در سده های بعـدی در این سرزمین گسترش یافت .