چکیده:
مقاله پیش رو در صددصدد است تا داستان شغاد از شاهنامه را بر پایه نظریه ریختشناسی ولادیمیر پراپ تحلیل و میزان برابری آن دو با یکدیگر را بررسی کند؛ بههمین منظور در بخش نخست، مبانی نظری مکتب ساختارگرایی و ریختشناسی بررسی میشود. در ساختارگرایی اصالت متن، بیتوجهی به ریشههای فرهنگی، اجتماعی و تاریخی و توجه به روابط متقابل واحدهای متن مورد توجه بوده و در ریختشناسی نیز مواردی مانند چهار قانون کلی در شخصیتها، عناصر پایدار و متغییر داستان، کنشهای هفتگانه شخصیتها، کارکردها و انواع حرکت در داستان بررسی میشود. نگارندگان در بخش دوم به بررسی داستان شغاد بر پایة یافتههای پراپ پرداخته و، با رسم جداول جدول و شکلهایی این مباحث را که با کارکردهای پراپ مطابقت دارد نشان دادهاند، همچنین در مواردی جابهجایی کارکردها و تفاوتها را نیز مشخص کردهاند. حاصل اینکه داستان از یک سو بر پایه الگوی پراپ دارای دو حرکت است و از سوی دیگر مؤلفههایی دارد که با قوانین الگوی مورد نظر مطابق نیست.
خلاصه ماشینی:
به طور خلاصه قصه پريان با رجوع به گذشته و ديگر ترفندهاي روايي نقل نمي شود بلکه برعکس طرح روايي تقريباً تابع طرح اوليه است ، با اين همه انديشه پراپ ، که معتقد به يک قصه بنيادين واحد است ، آشکارا از تفاوت ميان طرح اوليه و طرح روايي الهام گرفته است (ابوالقاسمي، ١٣٩١: ٥٠- ٤٩) و مي توان گفت طرح روايي نهايي يکصد قصه چنين است : «شخصيت اصلي يا قهرمان در آغاز بيمار يا سالخورده يا کودک و يا ساده لوحي است که از رازي بي خبر است ، وظيفه اي دشوار به او محول مي شود و کنش او نمايانگر کارکرد نهايي يا تجريدي است که پراپ براي روشن کردن معناي آن از مفهوم «گستره کنش » استفاده کرد و در پايان همچون نتيجه منطقي کنش يا زنجيره کنش هاي قهرمان ، راز داستان فاش يا هدف نهايي به دست مي آيد» (احمدي ،١٤٦:١٣٨٢).
همان گونه که بيان شد هر شخصيت مي تواند چندين کارکرد مختلف را بر عهده بگيرد و گاهي نيز ممکن است کارکردي در حوزه عمل چند شخصيت وجود داشته باشد؛ از اين رو جدول زير براساس کارکردهاي هريک از شخصيت هاي داستان تنظيم شده است : شخصيت کارکرد مربوط به هر شخصيت رستم ϴ B3 C ϴ ↑ ϴ Z H1 I5 شغاد β3 w* mot λ η1 η1 § A24 H1 زال δ β3 B2 B7 شاه کابل η1 H1 فرامرز C ↑ H1 I1 U ↓ صحنه آغازين به دليل اينکه جزء خويشکاري ها نيست در جدول فوق ارائه نشده است ، هم چنين پيش بيني موبدان در کارکردهاي شخصيت ها ذکر نشده است ؛ زيرا مي توان آن ها را در زير گروه ياريکنندگان قرار داد که در جدول مربوط به کنش ها آمده است .