چکیده:
سیاستنامهنویسی، مهمترین هنر نگارش و اندیشهورزی سیاسی در سراسر تاریخ تمدن ایرانی بوده است. این هنر، زمینه را برای نگارش متونی مهم در دورههای مختلف حکمرانی حاکمان مختلف فراهم نموده که هدف آنها ایجاد و استقرار و دوام حکومت در چارچوب مبانی معرفتی خاص نویسنده سیاستنامه در بستر تاریخی خاص خود و نیز مبتنی بر چگونگی ادراک سیاستنامهنویس از اوضاع زمانهاش بوده است. اما، مهمترین بحث در خصوص نگارش سیاستنامهها، تاثیرپذیری این آثار و متون از قدرت سیاسی است. این تاثیرپذیری به انحا و اشکال مختلف، نقش و کارکرد خود را بر روندهای تحول در سیاستنامهنویسی ایرانی در دوران اسلامی برجای گذاشته است. با توجه به این وضعیت، در مقاله حاضر تلاش شده است تا به این سوال پاسخ داده شود که قدرت سیاسی چه تاثیر بر سیر تحول سیاستنامهنویسی ایرانی از قرن پنجم به این سو، تا پایان حکمرانی امپراتوری صفویه داشته است؟ یافتههای حاصل از نوشتار حاضر نیز نشان میدهد که قدرت سیاسی نهتنها بسترساز نگارش سیاستنامهنویسی شده، که خارج از دایرهی قدرت سیاسی دوران مورد مطالعه، اصولا نمیتوان سراغی از سیاستنامهنویسی گرفت. لذا، سیاستنامهنویسی در چارچوب دایره قدرت سیاسی حاکم در این دوران قرار دارد.
Policy writing has been the most important art of writing and political thinking throughout the history of Iranian civilization. This art has provided the basis for writing important texts in different periods of rule of different rulers. Their goal was to establish, establish, and sustain the government within the framework of the specific epistemological foundations of the author of the policy in its own historical context, as well as how the policy writer perceives the situation of his time. But the most important discussion about writing policy letters is the impact of these works and texts on political power. This influence, in various forms, has left its role and function on the evolutionary trends in Iranian policy writing during the Islamic period. With this in mind, the present article attempts to answer the question of what effect did political power have on the evolution of Iranian political writing from the fifth century onwards until the end of the Safavieh Empire's rule? The answer is yes. The results of writing the article also show that political power is not only the bedrock of writing policy-making, but outside the circle of political power of the period under study, it is basically impossible to trace politics. Therefore, politics is within the framework of the ruling political power in this period.
خلاصه ماشینی:
این هنر، زمینۀ نگارش متون مهمی را در دوره هـای حکمرانی حاکمان مختلف فراهم کرده کـه هـدف آن هـا ایجـاد، اسـتقرار، و دوام حکومت در چارچوب مبانی معرفتی ویژه نویسندۀ سیاست نامه در بستر تـاریخی خاص خود و نیز مبتنیبر چگونگی ادراک سیاست نامه نویس از اوضـاع زمانـه اش * دانشجوی دکترای علوم سیاسی ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد چالوس ، مازندران ، ایران (f-mohammad-t@yahoo.
با توجه به این وضـعیت ، در مقالـۀ حاضـر تـلاش کرده ایم به این پرسش پاسخ دهیم که قدرت سیاسی چه تـأثیری بـر سـیر تحـول سیاست نامه نویسی ایرانی از قرن پنجم به این سـو، تـا پایـان حکمرانـی امپراتـوری صفویه داشته است ؟ یافته های پژوهش نیز نشان می دهند که قدرت سیاسی، نه تنها بسترساز نگارش سیاست نامه شده است ، بلکـه خـارج از دایـرۀ قـدرت سیاسـی دوران موردمطالعه ، اصولاً نمیتوان سراغی از سیاست نامه نویسی گرفت ؛ بنـابراین ، سیاست نامه نویسی در چارچوب دایرۀ قدرت سیاسی حـاکم در ایـن دوران قـرار دارد.
بنابراین ، نخستین اثر موردبررسی ــکه همانا مهم ترین سیاسـت نامـه در تـاریخ ایران نیز به شمار میآیدــ سیاست نامه خواجه نظام الملک طوسی است که بـه عنـوان اثری کلیدی در عصر سلجوقیان نگاشته شده و به معتبرترین اثر سیاسی در تمام این دوران تبدیل شد.
البته الزامات زمانۀ نگارندگان و چرخش در غلبه اندیشه سیاسی اسلامی از تسنن به تشیع مبتنیبر شرع اسلامی، از خواجه نظام الملـک بـه کاشـفی و سبزواری در ایران پس از سده پنجم ، که با تضعیف نهاد خلافت به نفع نهاد سلطنت نیز همراه بود، زمینه ساز تحول در شکل گیری سیاست نامه هـای موردبررسـی شـد و قدرت مستقر نیز در ایـن تحـول ، نقـش کلیـدیای داشـت .