چکیده:
مطالعه و بررسی دقیق نسخههای خطی جنبههای مختلف اجتماعیسیاسی و گرایشهای فکری عقیدتی و فراز و فرد و تحولات فرهنگیادبی هریک از دورههای تاریخی را نمایان خواهد ساخت. با توجه به همجواری و میراث مشترک فرهنگی بین ایران و سرزمینهایی چون افغانستان، زبان فارسی در این مناطق گسترش فراوانی یافته و آثار بسیاری به زبان فارسی در این مناطق تهیه شده است. افغانستان از دیرباز یکی از کانونهای نسخهپردازی و کتابت نسخههای خطی به زبانهای فارسی و عربی بوده است و یکی از شاعرانی که نسخ خطی آثارش نمایندۀ اهمیت و نقش مؤثر او در ترویج زبان و ادب فارسی در ایران و افغانستان است، سعدالدین احمد انصاری است. وی در قرن دوازدهم هجری میزیسته و نسخههای خطی فراوانی از ایشان در اطراف و اکناف جهان وجود دارد که با شناساندن آنها میتوان آگاهی بیشتری دربارۀ شخصیت و سبک و سیاق این شاعر به دست آورد. تحقیق حاضر که با هدف بررسی نسخ خطی آثار شیخ سعدالدین احمد انصاری انجام یافته، از نظر زمانی یک پروهش تاریخی و از نظر روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانهای و میدانی است. تحقیق حاضر به شیوۀ تحلیل کیفی اطلاعات انجام شده است. پژوهش حاضر ضمن معرفی و بررسی نسخههای خطی آثار سعدالدین انصاری، تفکر عرفانی و مختصات و ساختار نسخ خطی آثار انصاری، چهرۀ واقعی ایشان را آشکار میسازد.
خلاصه ماشینی:
یکی از شاعران کلاسیک ادب فارسی، شیخ سعدالدین احمد انصاری است که ایشـان را تصانیف بسیار در عمل تصوف و حقایق اسـت ، امـا از آنجـا کـه در مقـام فنـا، بـینـامی و بینشانی بوده اند و در رسایل خویش اسم خود را موسوم نکـرده و در هـر کتـاب بـه اسـم دیگری شهرت دارد، سبب شده است تا از ایـن شـاعر عـارف و آثـارش اطلاعـات انـدکی به صورت جسته گریخته در لابه لای برخی از آثار و نسخ خطی به جامانده از ایشان به دسـت آید (کاشفی، ١٣٩٠).
ذکر آثار، اشعار و نمونۀ کلام شیخ سعدالدین علاوه بر علم ، فضل ، شور و وجد، کسب تصوف ، معرفـت ، طبـع مـوزون و ذوق تصانیف هم داشته و کتب زیاد در علم تصوف ، معرفت و حقـایق دارد کـه بـه عقیـدٔە بعضی به ٢٤ کتاب و به عقیده اکثر زیاده از آن است چنان که در یک بیاض خطـی کـه اکثـر اوراقش از بین رفته منظومه از طبع صفا و زیبای میـر قطـب الـدین تخلـص فـارغ پسـر آن بزرگوار به ملاحظه رسید که قصۀ تاریخی سمرقند را به نظم روان و سیلس ساخته در اواخر که ذکر از پدر عالیمقدار خود میکند، بیتی راجع به تصانیفش چنین سروده است : که تصـنیفات او سـی و چهـار اسـت به شـور عشـق نـامش آشـکار اسـت از جمله کتاب هایی که نسخ خطی آن نزد علاقه مندان پیدا میشود بدین قرار است : شور عشق ، شورش عشق ، جوش عشق ، جوشش عشق ، سوز عشق ، سـاز عشـق ، نیرنـگ عشـق ، فرهنگ عشق ، آهنگ عشق ، عین الایمان ، کشـف المحققـین ، تفسـیر معـدن الاسـرار، معیـار الکشوف ، مرآت الجمال ، حسن فروش .