چکیده:
تونس از جمله کشورهای مغرب عربی، همچون سایر سرزمین های جهان اسلام در
نخستین دهههای قرن نوزدهم میلادی با مدرنیته آشنا شد . نخستین گام های نوگرایی در تونس با
1855- م) و جانشیناش آغاز شد و تا شروع استعمار فرانسه ( 1881 م) 1837) « احمد بای » نوسازی های
ادامه داشت. در این دوره بیشتر نوسازی ها وجه مادی داشت و الگوگرفته از کشورهای اروپایی
1956 م) و رشد جریان اصلاح طلبی دینی در - به خصوص فرانسه بود. ورود استعمار فرانسه ( 1881
منطقه و نفوذ آن به تونس نقش بسیاری در تغییر دیدگاه مسلمانان منطقه نسبت به غرب و مدرنیته
داشت. متفکران نوگرای دورة استعمار، با مسئلة مدرنیته و غرب که زادگاه آن بود، با نوعی رویکرد
انتقادی برخورد کردند. دغدغة اصلی گفتمان مذکور این بود که چگونه می توان به جهان اسلام
قدرت بخشید؟ راه رسیدن به رشد و ترقی و اصلاحات اساسی چیست؟ بر همین اساس، محور اصلی
تفکر آنان تاکید بر اصالت عقل و علم، عصر ی سازی نهادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در
چارچوب فرهنگ عربی - اسلامی بود. از نظر آنان راه رسیدن به اصلاحات واقعی تقویت موقعیت
جهان اسلام در برابر تمدن غرب و تمییز قائل شدن میان غرب استعمارگر و دستاوردهای
تکنولوژیکی آن بود. پیروان این گفتمان در راه رسیدن به هدف خود با تولید نظام معنایی چون
تحول نظام آموزشی، سیاسی، بیان مشکلات موجود در جامعه، انواع نابرابر ی های اجتماعی و
اقتصادی، خطر استبداد داخلی و استعمار خارجی و بیان دال هایی چون عدالت و حقوق فردی و
اجتماعی، آیندهای روشن و آرمانی برای مردم ترسیم و با برجسته کردن گفتمان خود با ابزارهای
گوناگون، زمینة هژمونیک کردن خود و به حاشیه راندن گفتمان رقیب یعنی سن ت گرایان را فراهم
کردند. البته در اواسط قرن بیستم و با ظهور گفتمان ملی گرایان که اغلب از تحصیل کردگان در
فرانسه بودند، اسلام گرایان از ارائة راهکارهای ایدئولوژیک و متناسب با نیازهای جدید جامعة تونس
باز ماندند. از آنجا که آنها برای تربیت و ایجاد نیروی انسانی کارآمد به منظور برآوردن زیرساخت -
های یک دولت مدرن و توسعه یافته در عرصههای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و تربیتی طرح
مناسبی نداشتند، مغلوب گفتمان ملیگرایان شدند. در جستار حاضر تلاش شده است تا با رویکرد
توصیفی - تحلیلی زمینه ها و عوامل موثر در پیدایش گفتمان انتقادی دربا رة مدرنیته، ماهیت و
ویژگی های آن و برخی از مه مترین تحولات نوین در حوز ههای سیاسی و اجتماعی بیان شود.
Tunisia became acquainted with modernity in the first decades of the nineteenth century. The first stage of modernization in Tunisia began with the modernization of Ahmad Bey(1855-1837) and his successor, and continued until the French colonial (1881) began Pepeda. The second stage of modernization began with the French colonialism and continued up and down until the beginning of independence and the formation of the Republican system in Tunisia. The trend of modernism in this period was more than anything else influenced by the idea of religious reformism of Egypt, and modernist thinkers faced a kind of critique in the face of modernity and the West. This model of modernism from which is called Islamic modernism, called for modernity in line with Islamic culture and redefined religious concepts. Thus, in this period, new developments took place in the political, cultural and social spheres that followed this approach.
خلاصه ماشینی:
این گفتمان اگر در گذشته (دورٔە استعمار فرانسه ) در طرح دیدگاه های اصلاح طلبانۀ خود با سنت گرایان در چالش بود، در سـال هـای اخیر در رقابت و چالشی جدی با جریان سکولار است که به تفکیک میان دیـن و سـایر ابعاد جامعه قائل اند.
همچنین در مـدخل «Iṣlāḥ» در Encyclopaedia of Islam (١٩٧١) نوشتۀ احمد عزیز، جریان اصلاح طلبی دینـی در سـرزمین هـای اسـلامی از جملـه تونس ، به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفته و به برخی از دیدگاه های جدید این جنبش در حوزه های مختلف فکری و فرهنگی اشاره شده اسـت .
جریان اصلاح طلبی دینی در مصر که با تلاش های سید جمال الـدین اسـدآبادی (١٨٣٨- ١٨٩٧م ) و محمد عبده (١٨٤٩-١٩٠٥م ) شکل گرفته بود، از طریق نشر کتاب ، مطبوعـات ، سخنرانی و نیز سفر برخی از شخصیت های برجسته این جنـبش ، بـه سـایر سـرزمین هـای اسلامی راه پیدا کرد.
رشـید رضـا در مقالـۀ دیگـری بـا عنـوان «اللادینیون فی تونس و مصر و کتاب علی عبدالرزاق » ضمن نقـد کتـاب علـی عبـدالرزاق و پرداختن به خطـر ظهـور سکولاریسـم در بـلاد اسـلامی ، از مصـلحان دینـی تـونس مثـل محمدطاهربن عاشور، شیخ محمد یوسف و محمد الجعایبی (١٨٨٠-١٩٣٥م ) روزنامه نگار اصلاح طلب جریده ̂U الصواب و دیدگاه های آنها در این موضوع یاد کرد (همـو، ١٩٠٢: ٧١- ٧٧).