چکیده:
هر انسانی حق دارد در موقع احساس خطر به دفاع از جان، مال و ناموس خود و افرادی که دفاع از آنان بر وی واجب است، اقدام کند. این اقدام دفاع مشروع نامیده میشود که علاوه بر فقه اسلامی، در قانون مجازات اسلامی هم آمده است. دفاع مشروع به عنوان یکی از عوامل موجهۀ جرم، در قانون مجازات اسلامی جدید (مصوب 1392) در مقایسه با قانون مجازات اسلامی قدیم، دستخوش تغییراتی شده است. موضوع تحقیق حاضر «بررسی مسوولیت کیفری در دفاع از غیر (موضوع تبصره 1 ماده 156 ق. م. ا) از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران» بوده و با توجه به مطالب مذکور میتوان گفت: جان و مال، ناموس، آبرو و آزادی در قانون مجازات اسلامی 1392 مجوز دفاع مشروع بوده که برای جواز آن لازم نیست حتما تجاوز بالفعل نسبت به موارد مذکور صورت بگیرد، بلکه حد تجاوز کافی میباشد. ضرورت دفاع، لزوم یا عدم لزوم، فرار در دفاع مشروع، توسل به قوای دولتی، متناسب بودن دفاع با خطر، از شرایط در ماده 156 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بوده که در بند الف، ب، پ، ت به آن تصریح شده، امّا آن چیزی که چالش برانگیز بوده و موضوع اصلی تحقیق حاضر است، تبصره یک ماده 156 بوده که این ماده یک سری شرایطی از جمله: از نزدیکان دفاعکننده، مسوولیت دفاع، ناتوان از دفاع، تقاضای کمک نمودن داده که با اصول دفاع در فقه در تعارض میباشد. زیرا که در فقه اسلامی هرگاه کسی یقین داشت که هدف مقابل قصد آسیب رساندن به جان یا مال یا عرض کسی را داده، طبیعی که در چنین حالتی دفاع ضرورت داشته و واجب یا دست کم جایز میباشد. تبصره 1 ماده فوق الذکر که با قید عباراتی انتقاد آمیز و غیرلازم شرایط دفاع از دیگری را بیان کرده است و نیز تبصره 2 این ماده که در مورد بحث اثبات شرایط دفاع مشروع مقرر شده است، فضای این نهاد حقوقی را مبهم و تیره نموده است. بطور کلی این ماده با عباراتی مبهم و فاقد صراحت لازم و در غالب موارد، بدون پشتوانه محکم فقهی و حقوقی تدوین شده و تصویب آن بدین صورت امری جز سردرگمی محاکم و صدور آراء متناقض و پایمال شدن حقوق افراد را بدنبال نخواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
بطور کلی این ماده با عباراتی مبهم و فاقد صراحت لازم و در غالب موارد، بدون پشتوانه محکم فقهی و حقوقی تدوین شده و تصویب آن بدین صورت امری جز سردرگمی محاکم و صدور آراء متناقض و پایمال شدن حقوق افراد را بدنبال نخواهد داشت واژگان کلیدی: دفاع مشروع، نفس، مجازات اسلامی 1392، عرض، ناموس 1- معنای لغوی دفاع در لغتنامه دهخدا «دفاع» چنین معنا شده است: دفاع یعنی موج بزرگ از دریا (منتهی الارب)؛ هر چیز بزرگ که بدان، مثل وی دفع کرده شود (منتهی الارب) چیز عظیم و بزرگ که بدان، مانند خودش را دفع کنند (اقرب الموارد) همچنین دفاع کردن بهمعنای دفع شر و دفع تعرض کردن است.
این عبارت، بخشی از ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی است: «هر کس در مقام دفاع از نفس، یا عرض و یا ناموس و یا مال خود، یا دیگری و یا آزادی تن خود، یا دیگری در برابر هر گونه تجاوز فعلی و یا خطر قریب الوقوع، عملی انجام دهد که جرم باشد، در صورت اجتماع شرایط زیر، قابل تعقیب و مجازات نخواهد بود.
با توجه به بیان فقها در مورد شرایط دفاع، تعریف زیر مناسب به نظر میرسد: «هر گاه انسانی در مقابل تهاجم ظالمانهای که جان، مال و ناموس او یا شخص دیگری را تهدید میکد، مقاومت کند تا مهاجم را دفع کند، در صورتی که اعمال دفاعی او ضرورت داشته باشد و برای دفع مهاجم کافی باشد، مدافع در برابر اعمال دفاعیِ خود، حتی اگر منجر به ضرب و جرح یا قتل متجاوز شود، در صورت عدم تعدی از حد لازم، مسؤولیتی ندارد و این دفاع، بر حسب مورد، ممکن است واجب یا جایز باشد.