چکیده:
نمادها و آیینهای مذهبی در طی قرنها همواره نظم و قواعدی را در ساختار شهرهای سنتی جاری کردهاند؛ و از دلایلی بوده که شهرها پاسخگوی بسیاری از نیازهای روحی و روانی ساکنان خود بودهاند. تحلیل شکل و ساختار شهر بدون توجه به مجموعهی آیینهای مذهبی که در طول سالیان متمادی برگزار میشود امکانپذیر نیست.این تحقیق به بررسی اثر برگزاری آیینهای مذهبی بر ساختار شهر سنتی شوشتر میپردازد. هدف از این پژوهش بررسی نقش مراسم عزاداری محرم در کاهش آسیبهای حاصل از تصلیب ساختار کهن شهر و همپیوندی ساختار امروزین شهر میباشد. قواعد حاکم بر این مراسم، ساختار بیروح امروزین شهر را شکسته و به صحنهای یکپارچه تبدیل میکند. تکایا و امامزادهها، مساجد بهعنوان نقاط کانونی و تأثیرگذار در ساختار شهر میباشند. تطبیق فضاها و عناصر شهری و صحنههای برگزاری مراسم سوگواری ماه محرم با پیکرهی شهر تا حدی است که بدون توجه به آن نمیتوان تحلیلکاملی از سازمان فضایی شهر بدست آورد. در این ایام شهر نقش روزمرهی خود را رها کرده و تبدیل به صحنهی نمایشی عظیم از پیوند بین شهر و مردم را آشکار میسازد. کالبد شهر ناگزیر از تطبیق با نوع مراسم، شکلی یکپارچه خواهد گرفت و عناصر گسست حاصل از در دورهی مدرن به عاملی مثبت بدل میگردد.
Over the centuries, religious symbols and rituals have dictated the specific order to the structure of traditional cities, the reason by which, many cities in the past were able to respond to psychological needs of the residents. The rituals that are performed during the years, affect the structure of the city without which analyzing the form and structure of the city is not possible. This research aims to study the effect of rituals on the structure of traditional cities and Shushtar is chosen as the case study. This research investigates the role of rituals in particular the ceremony of Moharam in enhancing the disturbances resulted from modification of historical structure of the city and its spatial order. This research shows that the rituals break the modern structure of the city into the integrated stage area. “Takiya”s, shrines, “Hoseinia”s and mosques as religious and ceremonial places are focal points within the city structure. During ceremonies, the city abandons its daily routine and transforms in to an integrated stage for a great Theater. This Theater, performed by the citizens, reveals the connectivity between residents and city more than ever. Furthermore the focal religious points play a critical role in the ritual ceremonies. Therefore the morphology of the city needs to adjust to the ceremony to become connected and homogeneous. In that adjustment, modern urban elements, that fragmented the city structure, applied as an effective element during the ceremonies.
خلاصه ماشینی:
با توجه به هدف مذکور و برای تعیین دقیق تر حوزه ی تحقیق حاضر سؤالهای زیر مطرح میشود: ١- آیا حرکات جمعی آئینی عزاداری نظم خاصی را بر موقعیت تکایا اعمال میکنند؟ ٢- آیا میتوان گرایش کلی مسیرهای حرکت های جمعی را به عنوان یک متغیر در انسجام شکل شهر و تحول آن دانست ؟ به عبارت دیگر آیا شکل شهر از این حرکت های جمعی تأثیر میپذیرد و یا خود را با آن تطبیق میدهد؟ ٣- آیا مراسم عزاداری محرم به عنوان فرصتی برای کاهش آسیب های حاصل از تصلیب ساختار کهن شهر و عاملی انتظامبخشی به ساختار امروزی شهر میباشد؟ در این مقاله پس از بررسی فضاهای مختلف آیین برگزاری سوگواری ماه محرم در شهر شوشتر به ویژگیهای حسینیه ها، تکایا و بقاع متبرکه و مسیرهای عبور دستجات عزادار اشاره خواهد شد که به عنوان فضاهای منحصر بفرد در فرهنگ شهری و عامل مهمی در ساختار نظام فضایی و بازگویی ارزشهای معنوی در بافت کالبدی شهر تاریخی شوشتر میباشند.
197 شناخت و تحلیل آیین های مذهبی در شوشتر همانطور که اشاره شد جهت نیل به هدف تحقیق ، شناسایی فضاها و عناصری که در برگزاری آیین سوگواری محرم کارکرد دارند و از سویی دیگر رابطه ی بین این عناصر با بافت همجوار و پیکره ی شهر ضروری است در این بخش ابتدا خلاصه یافته ها از برداشت میدانی و در پی آن پاسخ به سؤالات تحقیق ارائه شده است .
Key Concepts: Rituals, City structure, Symbols, Shushtar City, Connectivity 1 Assisstant professor, Department of architecture, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Ahvaz, Iran (Corresponding Author),m_e_mazhary@scu.