چکیده:
خلفای عباسی قرنها با کنترل و تأمین امنیت عراق و سرزمینهای اطراف آن، مرکز خلافت خویش را به منطقة تجاری امن تبدیل کردند. این رونق اقتصادی وامدار چند عامل بود: دوری از مخالفان حکومت و پایگاههای آنان؛ نزدیکی به حامیان خویش؛ موقعیت جغرافیای سیاسی بغداد در نزدیکی به دو رودخانهی بزرگ دجله و فرات. این رودخانهها و آبراهههای متعدد آن، برای عباسیان دو استفادة مهم داشت: 1.استفادة تجاری؛ 2.استفادة نظامی. البته مهمترین کاربرد رودخانهها برای عباسیان، استفادههای نظامی و استراتژیک برای سرکوب شورشیان داخلی و خارجی بود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی تاریخی با اتکاء به شیوهی گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، در پی پاسخگویی چند پرسش است: اهمیت نظامی رودخانههای عراق عرب برای خلافت عباسیان چه بود؟ و آنان چه راهبردها و شیوههای جنگی در رودخانههای عراق داشتند؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که رودخانههای عراق از جمله دجله و فرات برای عباسیان به چند دلیل حائز اهمیت بودند: تسلط بر راههای تجاری و ارتباطی، و دوری از مراکز مخالفان حکومتی. آنان برای غلبه بر این شورشیان از شیوههای تهاجمی و بازدارندهی مختلفی بهره میگرفتند از جمله: شبیخون زدن، سیستمهای جاسوسی و اطلاعاتی، تهاجمات ناگهانی، خدعه و نیرنگ، به کار بردن علائم و پرچمها، و جنگ روانی.
For centuries, the Abbasid caliphs turned the centers of their caliphate into secure business areas through controlling and securing Iraq and its surrounding territories. Several factors contributed to such flourishing economic condition which consisted of staying away from the opposition and their bases, proximity to their governments' supporters, and the political geography of Baghdad in terms of being close to the Tigris and Euphrates. These rivers and their numerous waterways had two important commercial and military functions for the Abbasids. The most important function of rivers for the Abbasids, however, was military and strategic helping them to suppress domestic and foreign rebels. The present study that takes a historical-descriptive-analytical approach seeks to answer the following questions, relying on the method of collecting information from historical sources: What was the military importance of the Arab Iraq's rivers for the Abbasids' caliphate? And what strategies and methods of warfare did they employ in the Iraq’s rivers? The findings show that the Iraqi rivers, including the Tigris and Euphrates, were important to the Abbasids for several reasons such as providing dominance of commercial and communicative routes, and distancing from government opposition centers. They used a variety of offensive and deterrent methods to defeat insurgents, including spying, information and intelligence systems, sudden attacks, deceit, deploying signs and flags, and psychological warfare.
خلاصه ماشینی:
موفق عباسی برای جنگ در چنین موقعیت هایی سعی میکرد افرادی را به کار گیرد که تجربه ی جنگ در علفزارها و باریکه های رودخانه ها را داشتند و در استفاده از قایق های جنگی کوچک و انواع اسلحه ها ماهر بودند(همان : ٦٦٢/٩).
البته این روش از نظر زنگیان پنهان نبود و در جنگ با نیروهای عباسی، آنان نیز از فریب به خصوص در زمان شدت گرفتن مراقبت نیروهای عباسی یا حضور کشتیهای نظامی آنان در رودخانه ها استفاده میکردند تا از این طریق به مقاومت خود ادامه دهند و مواد غذایی نیروهای خودی را بدون نیاز به درگیری مستقیم و مسلحانه تأمین کنند.
از دیگر روش های جنگ روانی عباسیان ، نیمه برافراشته کردن پرچم دشمنان در کشتیها بود تا نیروهای دشمن روحیه ی خود را از دست بدهند(همان : ٦٣٢/٩).
با کشته شدن ، بهبوذ، از سرداران زنگی- که به دلیل حمله های سریع و ناگهانیاش بر عباسیان ، ترس زیادی در دل آنان انداخته بود- موفق بسیار شادمان شد و جشنی برای تکریم سربازان پیروزش برگزار کرد(ابن اثیر، همان : ٣٩٥/٦).
به کار بردن تدابیر اطلاعاتی و جاسوسی فرماندهان در جنگ های رودخانه ای به جمع آوری اطلاعات اهمیت زیادی میدادند تا با استفاده از آنها برای حمله ، نقشه هایی را طراحی و یا از هجوم پیش بینی شده ی دشمن جلوگیری کنند.
موفق خلیفه ی عباسی بر اطلاعات این گروه تأکید زیادی میکرد و از آنان کمک میگرفت ؛ چراکه آنان او را از تحرکات زنگیان و راه های رودخانه ای و موقعیت نیروهای دشمن آگاه میکردند.