چکیده:
در فرایند نوسازی نظام آموزشی ایران، دوره مشروطه سرآغاز تحولاتی اساسی است. چهرهها، نهادها، انجمن ها و طیف های گوناگونی از مردم در این تحول نقش داشتند، اما نقش نمایندگان مجلس کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این نوشتار ضمن بررسی و تحلیل آراء گوناگون موجود در مجلس اول در حوزه تعلیم و تربیت، به این پرسشهای اساسی پاسخ داده خواهد شد،مواضع مجلس اول در حوزه نوسازی نظام آموزشی چه نسبتی با خواسته های اجتماعی و مشکلات ساختار تعلیماتی آن روز ایران داشت. همچنین، تلاش داریم با صورت بندی این آراء و مواضع در قالب شاخصهایی مرتبط با حوزه نوسازی نظام آموزشی امکان پی جویی پیامدها و بررسی استمرار یا گسست آراء و رویکردهای مجلس اول تا دهههای بعدی را فراهم کنیم. از جمله یافته های این پژوهش، تشریح این موضوع است که مجلس دور اول با وجود عمر کمتر ازدو سال، نه تنها منفعلانه با موضوع تغییرات نظام آموزشی برخورد نکرد، بلکه با وجود قرار گرفتن در وضعیتی دوگانه ضمن چالش با هیات وزراء و دربار وکشمکش باطرفداران ساختار سنتی آموزش، توانست با اصلاح برخی از رویههای پیشین، و تثبیت تعدادی از فرایندهایی برآمده از خواست جامعه، ساختاری جدید را پی افکنده و قوانین و فرآیندهایی را بنیان گذارد که تا دهههای متمادی و حتی دوره کنونی در نظام آموزشی ایران همچنان موثر هستند. این پژوهش با اتکا به روش تحلیل تاریخی و بر پایه بررسی و تحلیل محتوای قوانین وصورت مذاکرات نمایندگان دوره مجلس اول(1324-1326 ه. /1287-1285 خ.) صورت پذیرفته است.
n the process of modernizing Iran's education system, the constitutional period is the beginning of fundamental changes. Various figures, institutions, associations and spectrums of people played a role in this development, but the role of parliamentarians has received less attention. In this article, while examining and analyzing the various opinions in the first parliament in the field of education, we will answer the basic questions of why such positions were adopted in this parliament. What problems did the Iranian society face in the structure of education at that time? And what proportion can be drawn between the laws passed by the parliament, the positions of the deputies and the problems of the society? By formulating these views and positions in the form of indicators related to the field of modernization of the educational system, we try to follow up on the consequences and examine the continuity or rupture of the votes and approaches of the first parliament until the next decades.
خلاصه ماشینی:
این مهم، یعنی بررسی تحولات حوزۀ قانونگذاری در نسبت با تحولات دیگر ارکان سیاسی کشور بهویژه دولت و دربار قاجار از یکسو و مجموعهتحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه، با استفاده از صورت مذاکرات نمایندگان مجلس و مجموعهقوانین و دیگر مصوبات حاشیهای آن انجام میشود (برای اطلاع بیشتر، بنگرید به ایروانی 1393: 84).
46 براساس مطالب گفتهشده، در این پژوهش به پیشینۀ آنچه دربارۀ مدرنیزاسیون ارائه شد و بیشتر نیز دربارة معنای غربیسازی آن است نمیپردازیم و روند تاریخی مربوط به این حوزه را بررسی نخواهیم کرد، بلکه به سراغ آرا و نظرات نمایندگان مجلس در حوزۀ نظام آموزش رفتیم و تلاش کردیم از درون این متنها شاخصهای مطلوب و آنچه را نمایندگان از نوسازی آموزشی هدف قرار داده بودند آشکار کنیم.
برای بررسی این قبیل اقدامات باید سایر فعالیتهای مهم مجلس دورۀ اول در تدوین سه مجموعه قوانین مربوط به «انجمنهای ایالتی و ولایتی»، «تشکیلات ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام» و «بلدیه» درکنار یکدیگر و در ذیل گفتمان مهم رایج آن دوره یعنی «قانونگرایی و گسترش عدالت» در سراسر کشور، کاستن و محدودکردن اختیارات حکام، سپردن برخی اختیارات به مردم آن نواحی، توجه کرد (برای اطلاع بیشتر، بنگرید به آدمیت 1387 ب).
تعلیم و تربیت آوردگاهی مهم برای تغییر و تحول جامعه، زمینهساز پیشرفت و تغییرپذیری اجتماعی، و پیافکندن رویکردهای فرهنگی جدید و همچنین تثبیت آنها بود و ازاینرو، حساسیت اقدامات نمایندگان مجلس و مشروطهخواهان در این مهم را آشکار میکند.