چکیده:
یکی از مهمترین دلایل شکلگیری شهرها در بستر تاریخی آنها، عوامل جغرافیایی آنهاست. شهر تاریخی ترشیز با استناد به منابع تاریخی، از جمله شهرهای مهم دوران اسلامی در خراسان است که با تغییر در مکانش، چشم انداز فرهنگی ولایت ترشیز را با تغییر همراه کرد، تغییر مکانی که باعث جابجایی شهر از بخش غربی به بخش شرقی آن شد. محدوده فرهنگی ترشیز شامل شهرستانهای بردسکن، خلیل آباد وکاشمر در جنوب غربی خراسان رضوی است. تا پیش از انتقال شهر تاریخی ترشیز به بخش شرقی (محدوده سیاسی شهرستان کاشمرکنونی) در حدود اواسط قرن 12 هجری قمری، این شهر در محدوده شهرستان امروزی بردسکن واقع بوده است. این پژوهش بر آن است تا با روش تاریخی و تحلیلی آماری، انواع دادههای باستانشناسی (شامل استفاده از نتایج بررسی میدانی باستانشناختی منطقه)، مدلهای آماری در سیستم اطلاعات جغرافیایی و منابع نوشتاری، پیشنهادی برای مکان شهر تاریخی ترشیز داشته باشد. نتایج بدست آمده از پژوهش با تکیه بر آگاهیهای منابع نوشتاری، محوطههای مهم شناسایی شده در بررسی باستانشناختی منطقه و کمکگیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (G. I. S) در نهایت محوطه شناسایی شده باستانی فیروزآباد را به عنوان نزدیکترین گزینه احتمالی برای جاینام شهر باستانی ترشیز نشان داد.
One of the most important reasons for the formation of cities is their geographic location. Sometimes these particular geographic conditions themselves cause the city to be displaced or it’s obsolete or abandonment. In some cases, cities are destroyed by factors other than natural ones; these types of factors are directly related to humans. The historic city of Torshiz, based on historical sources, is one of the most important cities of the Islamic era in Khorasan, which changed its location by changing the cultural landscape of Torshiz province, changing the location that displaced the city from the western part to the eastern part. The cultural area of Torshiz includes Bardaskan, Khalil Abad and Kashmar in the southwest of Khorasan Razavi. Before the transfer of the historic city of Torshiz to the eastern part (the political area of current Kashmare city) around the middle of the 12th century AH, this city has been located in the present day of Bardaskan city area, and this is well traceable from historical sources. This research is aimed at analyzing historical data and analytical types of archaeological data, statistical models in the geographic information system and suggested written sources for the location of the historic city of Torshiz. The results of the research, based on the knowledge of written sources, archaeological data, and the help of the GIS, eventually revealed the historic site of Firoozabad has been shown as the city of Torshiz, obviously the archaeological excavations can enhance our information in this field.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش بر آن است تا با روش تاريخي و تحليلي آماري، انواع داده هاي باستان شناسي (شامل استفاده از نتايج بررسي ميداني باستان شناختي منطقه )، مدل هاي آماري در سيستم اطلاعات جغرافيايي و منابع نوشتاري، پيشنهادي براي مکان شهر تاريخي ترشيز داشته باشد.
بر اساس منابع اگر منبع انصاري دمشقي را مدنظر قرار ندهيم ، تمام منابعي که به منطقه اشاره کرده اند، واژه هاي بشت و ترشيز را براي کليت منطقه بيان کرده اند درحالي که شهرها و آباديهايي نيز به همين نام در محدوده وجود داشته است و گاهي منظور نويسندگان شهر و گاهي کل محدودة فرهنگي بوده است .
امروزه واژه مکان يابي در علوم مختلف مورد استفاده است ، بيشترين کاربرد اين مفهوم در مقالات و نوشته هاي باستان شناساني است که با رويکردهاي تحليلي-آماري در پي اعتبار بخشي بيشتر به نظريات خود هستند)بنگريد به ، ١٩٩٠,Wescott and Kvamme ٢٠١١,Brandon(در اين مقاله نيز با کمک گرفتن از اين مفهوم در باستان شناسي به دنبال پيشنهادي براي بهترين مکان براي ايجاد يک شهر باستاني هستيم تا به واسطه اين پژوهش به جايابي شهر باستاني ترشيز در کنار بررسي ساير مدارک تاريخي و باستان شناختي، نزديک تر شويم .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه ٤: بهترين مکان ها براي جايابي شهر ترشيز خروجي و نتيجۀ مدل ، همان محدوده اي را نشان مي دهد که پيش از اين در مطالعات باستان شناختي مورد بررسي قرار گرفته است .
بر اساس نتايج حاصل از مطالعات باستان شناختي و مدل آماري اين دو محوطه به عنوان بهترين مکان ها براي شهر دوران اسلامي ترشيز در نظر گرفته مي شود (نقشه ٥).