چکیده:
مجمع البیان یکی از مهمترین تفاسیر شیعی است که از روایات تفسیری بسیاری، بهره جسته است. از آنجا که روایات و آثار منقول معاصران نزول، بخشی از واقعیت تفسیر قرآن را به خود اختصاص داده و قرآنپژوهان همواره توجه ویژهای به روایات مبذول داشتهاند، نوشتار پیشِ رو در صدد است با روش تحلیلِ متن کارکردهای متنوع، روایات تفسیری را با ارائۀ برخی نمونهها در فهم و تفسیر آیات قرآنی با تأکید بر دیدگاه، مبانی و روش تفسیری صاحب مجمع البیان تبیین و بررسی کند. کارکردهای روایات تفسیری در مجمع البیان عبارتند از: فضایل قـرآن، اخـتلاف قرائات، تشریح اسباب نزول، تبیین واژگان و لایههای معنایی، روایات مبیّن آیات مجمل، روایات تبیین و تصحیح اصول اعتقادی، بهرهگیری از تمثیل، روایات ناظر به جریوتـطبیق، تبیین احکام شرعی، تعداد آیات، روایات آیات متشابه و روایات تفسیر ظاهری. البته این موارد حصر عقلی ندارد و با تحقیقات بیشتر میتوان به کارکردهای دیگری دست یافت.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که روایات و آثار منقول معاصران نزول، بخشی از واقعیت تفسیر قرآن را به خود اختصاص داده و قرآنپژوهان همواره توجه ویژهای به روایات مبذول داشتهاند، نوشتار پیشِ رو در صدد است با روش تحلیلِ متن کارکردهای متنوع، روایات تفسیری را با ارائۀ برخی نمونهها در فهم و تفسیر آیات قرآنی با تأکید بر دیدگاه، مبانی و روش تفسیری صاحب مجمع البیان تبیین و بررسی کند.
ایشان دلایل قائلان به جر و نصب را ذکر کرده و در ادامه نظر برگزیده خود را مطرح میکند و روایاتی که در این زمینه برای هر دو قرائت بیان شده را تحلیل کرده و میگوید: حدیثى كه از پیامبر( وارد شده که میفرماید: «ویل للعراقیب من النار» (ابنماجه، سنن ابن ماجه، بی تا، ج1، ص453)، همچنین احادیث دیگری نیز بر این مضمون وجود دارد که آن حضرت وضو مىگرفت و پاها را مىشست؛ اما باید توجه داشت كه نمیتوان بهخاطر چنین احادیثى که اطمینانبخش نیستند از ظاهر قرآن كریم دست برداشت؛ علاوه بر این، روایات بسیارى از طریق اهلتسنن و کتب شیوخ آنها وجود دارد كه خلاف آن اخبار را ثابت مىكند؛ از جمله چنین آمده است که حذیفه میگوید: «پیامبر پس از قضاى حاجت، آبى طلبید و وضو گرفت و بر پاهاى خود مسح كرد».
(طبرسی، همان، 3/57ـ55) نتیجه آنچه از مجموع بررسی روایات تفسیری ذیل آیات در تفسیر مجمع البیان بهدست میآید این است که مرحوم طبرسی روایات تفسیری را بهطور کلی فارغ از تعریفی که در ابتدای مقاله بدان اشاره شد ذکر میکند و تمام روایات اصحاب و تابعین و مجموع روایت پیامبر( و اهلبیت( را میآورد.