چکیده:
آسیابها که در تاریخ ایران، نقش مهمی در فرایند تولید کشاورزی بر عهده داشتهاند، بهعنوان آثار معماری که ساختار کالبدی آنها متاثر از عملکرد و تاسیسات فیزیکی آن است، امروزه با توجه به تغییر فناوری به فراموشی سپرده شدهاند. در این پژوهش، دو پرسش در مورد آسیابهای تاریخی کاشان مطرح است: آسیابها در چه نقاطی وجود داشته و با شهر تاریخی و حوزههای اصلی زمینهای زراعی چه ارتباطی داشتهاند؟ معماری این آسیابها دارای چه اجزای فضاییکارکردی بوده است؟ در این مطالعه که بر پایۀ مطالعات تاریخی و بررسی و برداشتهای میدانی کالبد معماری استوار است، با شناسایی و مطالعۀ این آسیابهای برونشهری، عوامل مرتبط با مکانیابی آنها نسبت به شهر، در ارتباط با منابع آبی و نیز حوزههای مختلف کشاورزی مطالعه شده، سپس به گونهشناسی فضاییکارکردی معماری آنها پرداخته میشود. در ادامه، نمونۀ موردی آسیاب آخرین مورد تحلیل کالبدیفضایی قرار میگیرد. آسیابهای آبی پیرامون کاشان، در ارتباط با مسیرهای اصلی حرکت آب و در سه محور طبیعی شامل چشمۀ سلیمانیه در محور فین به کاشان، نهر قهرود به منطقۀ لتحر و محور حرکت نهر برزک به راوند قرار داشتهاند. معماری این آسیابها که بر پایۀ روشها و فناوری بومی ساخت و سازمان فضایی آن، مبتنی بر عملکرد ویژۀ فرایند آسیاب شکل میگرفت، دارای اجزای فضایی مشتمل بر ورودی، تختگاه، راهروی میانی، جابار، اتاق آسیابان، طویله، پشکمبه، سنگآسیا، تنوره، کانال سرآب بوده است.
Mills, which used to have a great role in the production of agricultures in the history of Iran, are architectural works, in which the skeletal structure is influenced by their functions and physical facilities, are now slid into obscurity because of the developments in technology. Two questions are discussed in this study: where were mills and what was their connection to this historical city and agricultural lands. What structural-functional parts do they have? In this research, which is based on historical and field research on the skeletal structure, studies these suburban mills, factors involved in pinpointing their location around the city, their connection to water sources and different agricultural regions, and then conducts structural-functional typology on their architecture. After that, Akharin mill undergoes structural-functional analysis. Watermills that are around Kashan, were on the path of water in three natural routes including: Soleymaniye spring in Finn to Kashan route, Ghahrood stream in Lathor region, and the route of Barzok to Ravand stream. Architecture of these mills were based on local technologies, and their skeletal structures are based on the unique function of mills. These mills are consisted of, entrance, platform, middle corridor, storehouse, miller’s room, stable, small porch, milestone, mill race, and water tunnel.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش، دو پرسش در مورد آسیابهای تاریخی کاشان مطرح است: آسیابها در چه نقاطی وجود داشته و با شهر تاریخی و حوزههای اصلی زمینهای زراعی چه ارتباطی داشتهاند؟ معماری این آسیابها دارای چه اجزای فضاییکارکردی بوده است؟ در این مطالعه که بر پایۀ مطالعات تاریخی و بررسی و برداشتهای میدانی کالبد معماری استوار است، با شناسایی و مطالعۀ این آسیابهای برونشهری، عوامل مرتبط با مکانیابی آنها نسبت به شهر، در ارتباط با منابع آبی و نیز حوزههای مختلف كشاورزی مطالعه شده، سپس به گونهشناسی فضاییکارکردی معماری آنها پرداخته میشود.
معماری این آسیابها که بر پایۀ روشها و فناوری بومی ساخت و سازمان فضایی آن، مبتنی بر عملکرد ویژۀ فرایند آسیاب شکل میگرفت، دارای اجزای فضایی مشتمل بر ورودی، تختگاه، راهروی میانی، جابار، اتاق آسیابان، طویله، پشکمبه، سنگآسیا، تنوره، کانال سرآب بوده است.
این آسیابها را میتوان حلقۀ مهمی از زنجیرۀ اقتصاد مبتنی بر کشاورزی كاشان تاریخی دانست که شکلگیری آنها در پیوند با منابع محدود آب حوزۀ كاشان و در ارتباط با زمینهای زراعی حومۀ شهر در عرصۀ مکانیابی شهری و نیز ساختار معماری خود، دارای اهمیت بسیار است.
(به تصوير صفحه مراجعه شود) تصویر 6: محدوده شهر کاشان و زمینهای زراعی و منابع آبی شهر (ترسیم از نگارندگان برگرفته از کتاب تاریخ کاشان، فصل اول) منطقه و روستای فین واقع در جنوب غربی کاشان، بهسبب آب چشمۀ سلیمانیه۳ دارای باغهای بسیار و از آبادانی و سرسبزی برخوردار بوده است.
(به تصوير صفحه مراجعه شود) تصویر 19: موقعیت قرارگیری آسیابهای محور کاشانـ قمصر آب مورد استفاده برای این آسیابها از سد و نهر قهرود تأمین میشود.