چکیده:
امروزه، دستنویسهایی با عنوان جواهر الطیب المفردة بأسمائها وصفاتها ومعادنها به ابنماسویه منسوب است که در کتابشناسیهای کهن از آن یاد نشده است. شباهت میان شرح عطرهای مفرده (غیر ترکیبی) در این اثر و نقلهایی از ابنماسویه نشان میدهد که از دیرباز، کتابی در این باب به ابنماسویه منسوب بوده که البته محتوای آن بیشتر بهواسطۀ کتاب عطرشناسی به نام خُشّکی نقل شده است. برخی دستنویسهای این اثر، بخشی دربارۀ دستور ساخت عطرهای ترکیبی در بر دارند. گرچه از ابنماسویه و بهویژه «کتاب ابنماسویه» نقلهایی بیشتر در این باب در دست داریم اما از این میان تنها یک نقل، آنهم فقط در یکی از دستنویسهای جواهر الطیب، به چشم میخورد. چهبسا این بخش از رساله بهتمامی به دست ما نرسیده باشد. برخی دستورهای این دستنویسها نیز، بییادکرد نام ابنماسویه، در آثار دیگر بهویژه در اثر عطرشناسی کندی، تکرار شده است که شاید نشانۀ بهرهگیری این دو از منابع مشترک باشد.
There are several copies of a treatise entitled Jawahir al-Tib al-Mufrada bi Asma’iha wa Sifatiha wa Ma’adiniha attributed to Ibn Masawayh, which have not been mentioned in the old bio-bibliographies. The resemblance between the descriptions of simple aromatics in this work and certain citations? from Ibn Masawayh indicates that since long a book on the subject had been ascribed to Ibn Masawayh, the contents of which have mainly been imported through Khoshshaki’s book of aromatics. A section of some of the manuscripts of this work contains recipes for compound aromatics. Although we have many citations available from Ibn Masawayh, especially from “Ibn Masawayh’s Book”, only one citation can be seen in one of the MSS of the Jawaher al-Tib. It may well be that this section of the book has not reached us in its entirety. Some of the recipes in these MSS, have been repeated in other works, with no mention of Ibn Masawayh’s name, especially in Kindi’s book on aromatics, this being probably an indication of the use by these two from common sources.
خلاصه ماشینی:
اگر چنین است این اثر منحصر به بحث دربارۀ عطرهای مفرده بوده یا دستور ساخت عطرهای مرکب را نیز در بر داشته است؟ به عبارت بهتر، این دستورها بخشی از اصل کتاب بوده یا بعدها به آن ملحق شده است؟ بررسی انتساب جواهر الطیب به ابنماسویه همچنانکه اشاره شد، در کتابشناسیهای کهن کتابی دربارۀ عطر به ابنماسویه منسوب نشده است 3 و بر این اساس، دربارۀ نگارش عطرنامهای به قلم ابنماسویه نمیتوان بیگمان بود؛ اما نقلقولهایی دربارۀ عطرها از «ابنماسویه» و بهویژه با تصریح به نقل از «کتاب ابنماسویه» به دست ما رسیده است.
ح 390ق) با جواهر الطیب {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} این کتاب که در دستنویس منحصربهفرد آن (شمارۀ 6614 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی) «جیب العروس و ریحان النفوس» نامیده شده در سه جلد تدوین شده؛ اما تنها بخشهایی از جلد سوم در دستنویس مذکور باقی مانده است.
بخش برجایمانده از طیب العروس (البته بهجز آنچه بهواسطۀ منقولات دیگران به دست ما رسیده)، کاملاً بیمقدمه و با همین دستور (بدون عنوان و احتمالاً ناقص) آغاز میشود بیآنکه از یوحنا نام برده شود اما با توجه به عبارت «ایضا من کتاب یوحنا» در نقلقول بعدی، این دستور نیز از «کتاب یوحنا» نقل شده است.
دستورهای ساخت عطر مشترک میان دستنویسهای جواهر الطیب و عطرنامههای دیگر {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} همچنان که دیده میشود از این میان تنها همان دستور «تصعید ماء الزعفران» که پیشتر به آن اشاره شد (ردیف هشتم جدول) در کیمیاء العطر بدون یادکرد ابنماسویه، اما در طیب العروس با تصریح به نام او آمده است.