چکیده:
برای جهانی که همواره در پی صلح و آرامش بوده» «همزیستی» اهمیّت ویژهای دارد. تعامل و
زندگی دو نفر» دوگروه» آحاد یک جامعه وحتّی دو کشور با نژادها و باورهایی متفاوت» به دور از
هرگونه نزاع و جنگه از دیرباز ایده آل بسیاری از سیاست مداران و صاحبان قلم و اندیشه بوده و
دغدغة ایجاد چنین جامعهای منجر به ارائة نظریههایی برای خلق «مدینة فاضله» و «آرمان شهر»
شده است. با مطالعة سیرالملوک خواجه نظامالملک و نصیحةالملوک امام محمّد غزالی میتوان
دریافت که این موضوع برای این دو اندیشمند نیز بسیار حائز اهمیّت بوده است. و میتوان متوجّه
نقش پادشاه و تدابیر او در تحقّق امور مملکت بود و با توجّه به این که هر دو هم عصر و در زمان
سلجوقیان میزیستهاندء به این مهم پرداخته و راهکارهایی ارائه دادهاند. این مقاله بر آن است تا
ضمن بازتاب فرهنگ همزیستی از نگاه وزیر خردمند عهد سلاجوقیان- خواجه نظامالملک - و
مدرّس و عالمی دل آگاه و عارف- امام محمّد غزالی - تعامل پادشاه (به عنوان صاحب قدرت در
راس هرم قدرت) را با طبقات اجتماعی و دیوانی» مورد مدافّه و بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
این مقاله بر آن است تا ضمن بازتاب فرهنگ همزیستی از نگاه وزیر خردمند عهد سلجوقیان- خواجه نظامالملک – و مدرّس و عالمی دل آگاه و عارف- امام محمّد غزّالی- تعامل پادشاه (به عنوان صاحب قدرت در رأس هرم قدرت) را با طبقات اجتماعی و دیوانی، مورد مداقّه و بررسی قرار دهد.
غزّالی و خواجه نظامالملک به دلیل جایگاه اجتماعی و نیز زندگی در دورۀ سلطنت سلجوقیان در آثار خویش، با آوردن حکایت ها و سخنانی از بزرگان، وظایف پادشاه را گوشزد نموده و راهکارهایی را برای نحوۀ برخورد آنها با عمّال و کارگزاران و تعامل با مردم بیان نموده اند.
» (همان: 44) نظامالملک دقایق این امر را نیز گوشزد میکند، این که پادشاه باید در زمان مناسب و به فوریّت به تظلّم مردم رسیدگی نماید چرا که ازدحام متظلّمان ممکن است این تصوّر را بوجود آورد که پادشاه بر مملکت ظلم میراند و این امر میتواند عاملی برای ایجاد فتنه و آشوب باشد و باعث دل نگرانی پادشاه گردد.
(کلوزنر، کارلا، 25:1363) پادشاه باید که به برخی از کارگزاران اقطاع داده، از خزانه بر لشکر و غلامان حقوقی تعیین و پرداخت نماید، به نظر نظامالملک اگر پادشاه به دست خود حقوق آنها را پرداخت نماید ایشان دل گرم شده و در جنگ و خدمت سخت کوش خواهند بود.
». (همان: 124) 2- همزیستی، تعامل و ارتباط پادشاه با طبقات مختلف در نصیحهالملوک: غزّالی در کتاب نصیحةالملوک ضمن اشاره به صفات و ویژگیهای یک پادشاه شایسته و با درایت، مواردی برای همزیستی و ارتباط او با قشرها وطبقات اجتماعی بیان نموده است که در ذیل بدان میپردازیم: 2-1.