چکیده:
ماتریدیه، مذهب کلامی منسوب به ابومنصور محمد ماتریدی سمرقندی (م 333ق)، از مذاهب کلامی کهن و گستردۀ اهل سنت است که در میان مسلمانان حنفیمذهب رایج است. ماتریدیان نیز همانند دیگر فرقههای اسلامی به جاودانگی انسان و حیات پس از مرگ که از مسائل بنیادین کلامی است باور دارند. یکی از موضوعات مربوط به حیات پس از مرگ، مسئله جاودانگی و نیز نوع استدلالهای اقامهشده در این زمینه است. در این مقاله، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به آثار کلامی و تفسیری ابومنصور ماتریدی، در مقام بنیانگذار مذهب ماتریدیه، به بررسی این مسئله میپردازیم که وی چه تصویری از جاودانگی انسان ارائه داده و از چه استدلالهایی بهره برده است. ماتریدی به جاودانگی انسان به صورت ترکیبی از روح و جسم در آخرت باور دارد و در مقام استدلال، در کنار استدلالهای نقلی، بیشتر از استدلالهای عقلی بهره میبرد؛ هرچند در منظومۀ کلامی ماتریدیه که جزو فرقههای عقلگرا شمرده میشود، در بحث از جاودانگی انسان، به طور عمده به استدلالهای نقلی تمسک میشود و اساساً برخی از ماتریدیان مسائل مربوط به حیات پس از مرگ را «سمعیات» عنوان دادهاند. با این حال، ابومنصور ماتریدی در تبیین و تفسیر این استدلالهای نقلی، با درپیشگرفتنِ رویکرد کلی عقلگرایانۀ خود، برخی استدلالهای عقلی نیز ارائه کرده یا دستکم به تبیین عقلیِ استدلالهای نقلی پرداخته است.
Maturidiyya is an Islamic theological school attributed to Abū Manṣūr Muḥammad Māturīdī Samarqandī (d. 333 AH/944). It is an old and widely advocated Sunni theological school, particularly supported by Hanafi Muslims. Just like other Islamic sects, Maturidiyya believe in human immortality and posthumous life, which is a fundamental theological problem. An issue concerning afterlife is the problem of immortality and its arguments. In this paper, I deploy a descriptive-analytic method and consult the theological and exegetical work of Abū Manṣūr al-Māturīdī, as the founder of the Maturidiyya school, to consider his picture of the human immortality and his arguments. Māturīdī believes in human immortality as a soul-body composite in the afterlife, and in addition to transmitted evidence, he presents rational arguments for his position, although in the theological system of Maturidiyya as a rationalist school evidence for the human immortality tends to be transmitted, rather than rational, and indeed, certain Maturidis have subsumed issues concerning afterlife under the category of “what is heard” (sam‘iyyāt). Notwithstanding this, Abū Manṣūr Māturīdī deploys a general rationalist approach in his explication and interpretation of the transmitted evidence, providing certain rational arguments or at least rationalist accounts of the transmitted evidence.
خلاصه ماشینی:
ماتریدی به جاودانگی انسان به صورت ترکیبی از روح و جسم در آخرت باور دارد و در مقام استدلال، در کنار استدلالهای نقلی، بیشتر از استدلالهای عقلی بهره میبرد؛ هرچند در منظومۀ کلامی ماتریدیه که جزو فرقههای عقلگرا شمرده میشود، در بحث از جاودانگی انسان، به طور عمده به استدلالهای نقلی تمسک میشود و اساساً برخی از ماتریدیان مسائل مربوط به حیات پس از مرگ را «سمعیات» عنوان دادهاند.
ماتریدی شاگرد محمد بن مقاتل رازی (متوفای 248ق)، قاضی ری، ابوبکر احمد بن اسحاق جوزجانی، ابونصر احمد بن عباس عیاضی سمرقندی، معروف به فقیه سمرقندی و نصیر (یا نصر) بن یحیی بلخی (متوفای 268ق) بود که همگی از مهمترین دانشمندان حنفی زمان خود و بیواسطه یا باواسطه از شاگردان ابوحنیفه بودند (زبیدی، 1414ق، ج2، ص 5؛ قرشی، 1419ق، ج1، ص 177، رقم 116؛ نسفی، 1990م، ج1، ص 356؛ ابن الأثیر الجزری، 1414ق، مدخل عیاضی؛ لکنوی، بیتا، ص 23؛ تمیمی داری، 1403ق، ج1، ص 362، رقم 206).
ماتریدیان نیز به مثابۀ پیروان یک مذهب کلامی، به بحث معاد و حیات پس از مرگ پرداختهاند و دیدگاههای آنان درباره جاودانگی نفس، در ضمن مباحث مربوط به عالم برزخ و قبر و نیز مبحث معاد، قیامت، بهشت و جهنم، بهویژه در بحث خلود در بهشت یا جهنم قابل پیگیری است؛ ازاینرو برای بررسی دیدگاه ابومنصور ماتریدی در این زمینه، لازم است دیدگاههای وی در مباحث مربوط به حیات پس از مرگ، عالم برزخ، عالم آخرت و ثواب و عقاب در برزخ و آخرت بررسی شود.
Dictionary of authors: Translated by the author of the Arabic books (Vol. 3).
Commentary on justice in the principles of religion on the path of Imam Abi Mansour al-Matridi (Research and commentary: Klood Salamah, vol.
Beirut: Arab History Institute.