چکیده:
در زمان آل مظفر ایلخانیچون این ناحیه از ایران یزد که قسمت قابل ملاحظه ای از کشور محسوب میشد از انهدام تعمدی مغول مصون ماند، میتوان انتظار داشت که در این منطقه، از زمان سلجوقیان فعالیتهای مداوم ساختمانی وجود داشته باشد؛ و بخصوص با توجه به حوزه سیاسی خاص، تحت نفوذ حکمرانان آل مظفر میتوان سبک محلی خاصی تحت عنوان سبک مظفری و یا به اعتقاد دونالد و یلبر مکتب یزد را، در این حوزه شناسایی و معرفی کرد. در این میان آثار شاخص معماری، مساجد، خانقاه ها، خانه ها، قنوات، باغات و محله های تار یخی یزد و میبد متعلق به همین دوره جهت تعریف، تبیین و تفسیر موضوع و جایگاه آن در تار یخ معماری و شهرسازی ایران اهمیت ویژهای دارد. هیلن براند معتقد است که تنوع اشکال مختلف در تعداد کم مدرسه های برجای مانده از دوران ایلخانی نشان میدهد که هیچ سبک مخصوصی در این دوران غالب نبوده است. دونالد و یلبر در کتاب معماری اسامی ایران در دوره ایلخانان، به معرفی دو مکتب محلی آذربایجان و یزد در دوره ایلخانی میپردازد. در این مقاله به معرفی مدرسه شمسیه سید شمس الدین در شهر یزد و تاثیراتی که در نقشه از بناهای دیگر پذیرفته پرداخته میشود. در این مقاله پس از مطالعات کتابخانهای که شامل شناخت بناها و معماری مدارس گردآوری شده، سپس به مطالعات میدانی پرداخته شده است. این پژوهش سعی بر آن دارد تا با ترکیبی از روش های تفسیری-تار یخی و پژوهش نمونه ها و با تکیه بر مطالعات کتابخانهای- اسنادی، به شناخت معماری آموزشی در این بنای دوره آل مظفر پرداخته و چگونگی معماری مدرسه این بنا را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. یافته های تحقیق نشان میدهد که مدارس آل مظفر به عنوان مهمترین مرا کز آموزشی در همین جهت مورد توجه قرار گرفتند و در پرتو نیازهای فرهنگی این عصر کارکرد فعالی معنای استفاده از یک قاعده کلی در مدارس این بوده که از خود نشان دادند. طبعا هر نوع بنا یک وظیفه را از بنای دیگر مانند مساجد یا خانقاه ها اخذ میکرده است. سلسله مراتب بیان شده در یک بستر مذهبی، تایید رسمی حکومتی در یافت میکرده درحالی که همان سلسله مراتب در کارکردهای دیگر توسط پیوستگی های مذهبیاش انسانی تقدیس میگردد. ابعاد کوچک این مدارس آل مظفر به این بناها مقیاسی کامال میدهند که به خوبی بیانگر غیر تشریفاتی تعلیم و تعلم در قرون میانی در این منطقه ایران است.
خلاصه ماشینی:
بازاندیشی معماری مدرسه شمسیه یزد داوود امامی میبدی* چکیده: در زمان آل مظفر (ایلخانی) چون این ناحیه از ایران (یزد) که قسمت قابلملاحظهای از کشور محسوب میشد از انهدام تعمدی مغول مصون ماند، میتوان انتظار داشت که در این منطقه، از زمان سلجوقیان فعالیتهای مداوم ساختمانی وجود داشته باشد؛ و بخصوص با توجه به حوزه سیاسی خاص، تحت نفوذ حکمرانان آل مظفر میتوان سبک محلی خاصی تحت عنوان سبک مظفری و یا به اعتقاد دونالد ویلبر مکتب یزد را، در این حوزه شناسایی و معرفی کرد.
ورودی مدرسه شمسیه در مرکز محور اصلی (شمال – جنوب) واقع شده و فرد پس از عبور از سردر و سپس هشتی، از مرکز حیاط و در امتداد محور اصلی وارد شده و ایوان پس از عبور از هشتی در راستای دید قرار میگیرد این سلسلهمراتب فضایی را میتوان در مساجد آل مظفر با سادگی بیشتر مشاهده نمود.
در مدرسه شمسیه برخلاف خانهها، مساجد، مدارس محلی این دوره ایوان شمالی ارتفاعی برابر با ایوان جنوبی دارد درحالیکه در دیگر بناهای مذکور و حتی در مدارس بومی (مانند مدرسه طراز)، ایوان شمالی همسطح جبهههای شرقی و غربی بوده و تنها حجم برجسته بنا ایوان قبلی (شمالی) بوده است.
ایوان جنوبی بهعنوان عنصر برجسته معماری آل مظفر در مدرسه شمسیه با بهکارگیری تزئینات متنوع و منحصربهفرد خود را از دیگر مدارس یزد جدا مینماید.
الگوی باغ مدرسه که در این بنا بکار گرفته شده است در دیگر مدارس یزد کمتر به چشم میخورد.