چکیده:
آداب الحرب و الشجاعه، از متون مشهور نیمۀ اوّل قرن هفتم و نوشتۀ فخر مدبّر است. این کتاب از جهات گوناگون در میان متون فارسی ممتاز و حائز اهمّیّت است؛ از جمله آنکه در موضوع خود (آیین کشورداری و سپاهیگری، اسبشناسی و تعریف و توصیف ابزار جنگی) در میان آثار پیش از دورۀ مغول، منبعی کمنظیر است. بسیاری از اسامی آلات جنگ و طرز تعبیه و آرایش لشکر و شیوههای مقابله و رویارویی با دشمن در این کتاب آمده است. انواع فواید زبانی و ادبی کتاب، به خصوص وجود اصطلاحات نظامی و واژههای خاصّ، آن را در موضوع خود بیمانند کرده است. با این فواید استثنایی، امروز، آداب الحرب و الشجاعه برای محقّقان در تنظیم فرهنگها و مطالعۀ آیینها و آداب جنگ، کتاب مرجعی مفید و منحصربهفرد است. این کتاب در سال 1346 به اهتمام احمد سهیلی خوانساری به طبع رسیده و از آن پس، در همۀ این سالها، دربارۀ آن کاری قابل ذکر انجام نگرفته است. راهیافتن کاستیهای بسیاری در متن به دلیل برخی اشکالات اساسی، مانند گزینش نادرست شیوۀ تصحیح، عرضۀ ناقص نسخهبدلها، اغلاط و افتادگیها، نقص در نسخهها؛ و ناشناختهماندن ارزشهای بیشمار متن به دلیل اختصار در پرداختن مقدّمه، تعلیقات و نمایه، ضرورت تصحیح تازهای را ایجاب میکند. در این مقاله با بهرهگیری از نسخههای خطّی دستیاب، متن چاپی بررسی و با عرضۀ نمونههایی از خطاهای گونهگون کتاب، ضرورت تصحیح مجدّد آن نشان داده شده است.
The adabol harb val-Shujaa, written by Muhammad ibn Mansur ibn Sa'id, known as Mubarak Shah and known as Fakhr-e- Modabber, is famous texts of the first half of the seventh century. This book is in many ways unique and important among Persian texts. Including that in its subject matter, the practice of civilization, the definition and description of war instruments, is a special and remarkable resource among pre- Mongol period works; Many of the names of warfare and the arrangement of the army and the methods of battle and dealing with the enemy are outlined in this book; the various linguistic and literary benefits of the book, especially the existence of military terms and specific words, make it unique in its subject. With these extraordinary benefits today adabol harb val-Shujaa, is a useful and unique reference book for scholars in regulating cultures and studying the rituals and customs of war. This book was written by Ahmed Soheili Khansari in 1346 and since then, there has been no mention of it in all these years. In this paper, using accessible manuscripts, printed text is investigated, and with examples of varied errors in the book, the necessity of criticism has been demonstrated.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله با بهره گيري از نسخه هاي خطّي دست ياب ، متن چاپي بررسي و با عرضۀ نمونه هايي از خطاهاي گونه گون کتاب ، ضرورت تصحيح مجدّد آن نشان داده شده است .
او در کار خود نسخه هايي از جمله نسخۀ موزة بريتانيا، متعلّق به اواخر قرن نهم را که کهن ترين نسخۀ شناخته شده از اين متن است ، در اختيار داشته است ؛ امّا نسخۀ ديوان هند را مانند بعضي از نويسندگان احوال مؤّلف ، اثر ديگري از مبارکشاه دانسته است ؛٢ حال آنکه اين نسخه کامل ترين دست نوشتۀ آداب الحرب است و بخشي که در آيين کشورداري در اين نسخه 3 آمده ، بي ترديد از همين کتاب و مکمّل آن است .
امّا ايشان نسخۀ «اصح ّ»ي را در تصحيح متن برنگزيده است و شيوة کار نشان ميدهد که گزينش ضبط هاي مصحّح بيشتر برابر با ضبط نسخۀ «د» است ؛ حال آنکه در معرّفي نسخه ها، نسخۀ «ب » را از حيث صحّت بر ديگر نسخ برتري داده است .
ترجيح ضبط هاي تازه و ضعيف بر ضبط هاي کهن و اصيل چنان که اشاره شد، نسخۀ «ب » از نظر قدمت و صحّت بر ديگر نسخ مرجّح است ؛ امّا غفلت از اين ارزش ها، باعث شده است که مصحّح از بسياري از ضبط هاي درست و اصيل اين نسخه عدول کند و ضبط نسخه اي را که در درجۀ پايين تري قرار دارد برگزيند؛ چند نمونه : مرد گفت : «بد ميمالي».