چکیده:
نقش مایه ها در هنر ایران حامل مفاهیم و مضامینی است که تجلی گر جهان بینی جوامع بشری به شمار می آیند. نقوشی که بر مهرها نقش می بندد بیانگر میراثی است که در آن بستر به وجود آمده اند. تحقیق پیش رو به مطالعه و تحلیل نقوش حیوانی برروی مهرهای مشبک فلزی در جنوب شرق ایران می پردازد. یکی از پدیده های جالب توجه فرهنگ های عصرمفرغ در ایران، رواج مهرهای مشبک فلزی در جنوب شرق ایران است که مختص و ویژگی خاص این منطقه جغرافیایی و اقلیمی است. این گونه از مهرها، به طور کلی از جنس مفرغ و هم چنین از جنس نقره و در مواردی نادر از آلیاژهای گوناگونی بوده که به روش موم گمشده ساخته شده اند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت مفاهیم و مضامین آن ها و مشخص کردن عواملی است که در نقش کردن نقوش مهرهای دوران مزبور دخیل بوده اند. لازم به ذکر است که این مهرها به شکل مربع، دایره و مثلث ساخته شده و دربرگیرنده نقوش هندسی، گیاهی، انسانی و حیوانی است. تاکنون در رابطه با این نقش مایه ها برروی مهرهای مشبک فلزی، نظریه مستدل و مستندی مطرح نشده است. بدیهی ست که اطلاعات مستخرج از نمونه های به کار رفته در مهرهای مشبک جنوب شرق در عصر مفرغ ایران، می تواند تاحدود زیادی راهگشای بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه و شناخت هرچه بیشتر نقوش حیوانی برروی مهرها باشد؛ از همین رو، این پژوهش می کوشد تا ابعاد مختلف مفهومی و محتوایی نقش مایه مزبور به صورت مستند، که با روش پژوهشی توصیفی-تحلیلی است، با تکیه بر روش مطالعه کتابخانه ای و با این فرض که روش نمایش این نقش ها برگرفته از طبیعت و نشان دهنده اهمیت حیوانات در چرخه زندگی مردمان این ناحیه است، مورد بحث و تحلیل قرار گیرد. یافته های تحقیق نشان دهنده تاثیر درخور ملاحظه شیوه زیست و جایگاه این حیوانات در باورها و اندیشه های مذهبی و فکری حاکم بر مردمان این ناحیه است.
خلاصه ماشینی:
بدیهیست که اطلاعات مستخرج از نمونههای بهکاررفته در مهرهای مشبک جنوبشرق در عصر مفرغ ایران، میتواند تاحدود زیادی راهگشای بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه و شناخت هرچه بیشتر نقوش حیوانی برروی مهرها باشد؛ از همینرو، این پژوهش میکوشد تا ابعاد مختلف مفهومی و محتوایی نقشمایۀ مزبور بهصورت مستند، که با روش پژوهشی توصیفی-تحلیلی است، با تکیهبر روش مطالعۀ کتابخانهای و با این فرض که روش نمایش این نقشها برگرفته از طبیعت و نشاندهندۀ اهمیت حیوانات در چرخۀ زندگی مردمان این ناحیه است، مورد بحث و تحلیل قرار گیرد.
به مشخصات مشابه بعضی از مهرهای فلزی سکونتگاههای شاهیتومب، آنو، تپهحصار و شوش اشاره کرد و گفت «نقوش روی آنها از شبکههایی تشکیل شده که با نوارهای فلزی محدود میشود» (Piggott, 1943: 169)؛ همچنین «سوزانه باغستانی» در مقالۀ خود تحتعنوان «بررسی مهرهای مشبك فلزی شرق ایران، آسیایمركزی و شمال چین» بهصورت کلی به نقوش مهرهای مشبک و روشهای ساخت آن اشاره کرده است (Baghestani, 1997).
این محوطۀ باستانی در حاشیۀ غربی دشت لوت قرار دارد و فاصلۀ آن تا شهداد کنونی چهار کیلومتر است (پیتمن، 1383: 26).
در مهرهای مشبک جنوبشرق ایران حیواناتی همچون عقاب، عقرب، گاو، بز و ماهی دیده میشوند؛ بهنظر میرسد باتوجه به حضور اینگونه حیوانات در محیط این مناطق، تصویر آنها برروی مهرها نقش شدهاند.
با بررسی نقوش حیوانات بهکاررفته برروی مهرهای مشبک جنوبشرق میتوان به اهمیت آنها در زندگی مردمان این دوره پی برد.