چکیده:
یکی از دغدغههای مهم مراجع قانونی در مواجهه با اختراعات مسئله سوءِاستفاده از حقوق اعطایی توسط قانون است. سوءِاستفاده از حقوق اختراعات هنگامی رخ میدهد که مالکان حق اختراع، درصدد بهرهبرداری از اختراع خود فراتر از مرزهای ترسیم شده قانونی برمیآیند که از مهمترین مصادیق آن میتوان به فروش اجباری و گسترش بازه زمانی حق اختراع از طریق قراردادهای لیسانس اشاره نمود. نظام حقوق اختراعات امریکا با ایجاد و توسعه نظریهای مستقل با عنوان «سوءِاستفاده از حق اختراع» همواره در پی مقابله با اقدامات مذکور بوده است. اگرچه در عمل این نظریه با قواعد حقوق رقابت ممزوج شده و در دورههایی هویت و استقلال خود را از دست داد، اما با تحولات اخیر در رویه قضایی امریکا هنوز بهعنوانِ تدبیری اثرگذار در دعاوی نقض اختراعات نقش خود را ایفا میکند. در حقوق ایران نظریه مزبور بهطورِ صریح راهی به قوانین باز نکرده است، اما بهطورِ موردی میتوان نشانههایی از مواجهه مقررات با رفتارهای سوءاستفادهآمیز از اختراعات را مشاهده کرد. با وجود این هویداست که نظام اختراعات کشورمان عنایتی به این نظریه نداشته و فرصت بهرهگیری از مزایای آن را از دست داده است. این نوشتار میکوشد تا ضمن تبیین مفهوم، پیشینه تحولات نظریه سوءِاستفاده از اختراعات و همچنین مصادیق آن در خاستگاه اصلی آن یعنی حقوق امریکا و تحلیل دیدگاههای مطروحه در خصوص ابعاد پیوندی آن با موازین رقابتی، موضوع را طی نگرشی تطبیقی در بستر خاص حقوق ایران تحلیل کرده و کاستیها و ناکارآمدیهای نظام اختراعات و رقابت ایران در این زمینه را آشکار ساخته و با ارائه پیشنهادی فرصت بهرهگیری از ظرفیتهای این نظریه را امکانپذیر سازد.
Misuse of the rights granted by law –i.e. patent misuse– is a major concern of authorities. Patent misuse happens when the owner(s) of a patent attempt to benefit from it beyond the scope envisaged by law. Expanding the scope of a patent, cases of Patent-tie, and extending the duration of a patent through licensing are the most prominent examples of patent misuse. The United States’ legal system and its patent laws have tried to forestall such acts by developing the independent doctrine of “Patent misuse”; however, this doctrine is so integrated with the foundations and principles of competition law that it has partly lost its identity and independence. Nevertheless, patent misuse is still used as an effective measure in patent infringement cases. As for Iran’s legal system, the aforesaid doctrine has not made its way into the laws in an explicit manner; however, instances of regulations against patent misuse behaviors can be spotted. All in all, it is evident that our country’s patenting system has paid no heed to this doctrine and, thus, has missed the opportunities and advantages it could offer. The present paper seeks to investigate the implementation of this doctrine in Iran’s very legal context while analyzing the approaches regarding the doctrine’s connection with competition principles, explaining the concept of patent abuse along with its history and development, and pointing out its examples in the United States’ legal system as its place of origin. Moreover, the shortcomings and inefficiencies of Iran’s patenting and competition system with regard to this issue are also revealed and certain solutions are put forward for benefiting from this doctrine’s potentials.
خلاصه ماشینی:
نخست، سوءاستفاده از حق اختراع، بهمعنایِ بهرهبرداری نامناسب از حقوق اختراع و بهطورِکلی گسترش قلمرو یا محدوده زمانی حق اختراع است که گاه بدون نقض مقررات رقابت رخ میدهد؛ به بیان دیگر هنگامی که وجود سوءِاستفاده از اختراع محرز میشود، اثبات نقض مقررات رقابتی ضروری نیست؛ چراکه از یک منظر، سوءِاستفاده از اختراع، رفتاری با گسترهای وسیعتر از اقدامات مخل رقابت تلقی میشود؛ (Fox, 2010: 404-406) و دوم، سوءِاستفاده از حق اختراع ممکن است در اثر نقض حقوق رقابت توسط مالک حق اختراع محقق شود؛ بهعنوانِ نمونه، یک بنگاه با هدف تحدید رقابت، تمامی اختراعات مشابه و جایگزین در بازارهای مرتبط را در اختیار و تسلط خود در میآورد تا به این ترتیب رقبای خود را در بازار با موانعی مواجه سازد؛ اقدامی که هم سوءِاستفاده از حق اختراع انگاشته شده و هم نقض موازین رقابتی محسوب میشود.
هرچند قانون اصلاح سوءِاستفاده از اختراع 1988، به عقیدۀ برخی (Leaffer, 2010: 150, White, 2001: 680) به حیات نظریۀ سوءِاستفاده از حق اختراع، با توجه به لزوم اثبات نقض برخی مقررات حقوق رقابت خاتمه داد، اما آنچه که آشکار است اینکه کنگره، شرط پیش نیاز وجود تبعات ضدرقابتی پیشنهادی دادگاههای تجدیدِنظر فدرال را برای احتساب اقدامات بهعنوانِ سوءِاستفاده، نپذیرفت؛ به بیان دیگر، قصد کنگره در عدم تصویب قانونی که لازمۀ آن تصریح نقض رقابت برای احتساب رفتار بهمثابۀ نوعی سوءِاستفاده است، بهطورِ ضمنی حفظ استقلال نظریه بود.