چکیده:
آغاز مداخلات روسیه تزاری در قفقاز، مناسبات کریمخان زند و دولت عثمانی را در قبال حمایت از خاننشین ایروان در برابر تهدیدهای روسیه و گرجستان بهبود بخشید. اما این روابط دوستانه در مسئله بصره رو به تیرگی نهاد و مناسبات سیاسی جدیدی میان دو دولت شکل گرفت. در این بین، خوانین منطقه قفقاز و آذربایجان از جمله حسینعلیخان قاجار ایروانی متأثر از روابط پرتنش دو کشور، اقدام به اتخاذ موضع در این مسئله کردند. این سؤالات مطرح است که خان ایروان در روابط خصمانه میان این دو دولت در مسئله بصره چه موضعی اتخاذ نمود؟ دولت عثمانی برای جلب همراهی خوانین قفقاز بهویژه خان ایروان چه سیاستی در پیش گرفت؟ خان ایروان به سبب داشتن مرز مشترک با دولت عثمانی و دوری قدرت جغرافیای سیاسی خان زند، به جانبداری از مواضع دولت عثمانی در غائله بصره پرداخت و اقدامات دولت عثمانی در ارسال نامه، هدایا و نمایش قدرت جنگی در مرزهای مشترک با قلمرو خوانین قفقاز و آذربایجان، در گرایش خان ایروان به دولت عثمانی در مسئله بصره نیز تأثیرگذار بود. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای منابع تاریخنگاری ایرانی و عثمانی، فرضیه مقاله را مورد بررسی قرار خواهد داد.
خلاصه ماشینی:
در خصوص تنش مرزي و برخوردهاي نظامي و تصرف بندر بصره از سوي قـواي زنديـه ، منـابع تاريخنگاري ايراني و عثماني مطالب زيادي ارائه نموده اند، اما در پژوهش حاضر، اين مسـئله از منظـر تأثير روابط حکومت عثماني و کريم خان زند با خوانين قفقاز و آذربايجـان بـه خصـوص خـان ايـروان مورد بررسي قرار خواهد گرفت .
در ضمن ، غالب منـابع دوره زنديـه در بررسـي مناسبات خارجي کريم خان زند با دولت عثماني به علل نزاع و تيرگي مرزي دو کشور، مسـئله بصـره و کردستان را مورد توجه قرار داده اند، اما از نقش و جايگاه حسينعليخـان قاجـار ايروانـي بـه عنـوان يکي از بازيگران محلي در تحولات منطقه قفقاز در اين خصوص غفلت ورزيده انـد؛ هـر چنـد در بـاب مناسبات حکومت عثماني و کريم خان زنـد تأليفـات و تحقيقـات متنـوعي از سـوي نويسـندگان بـا ديدگاه هاي مختلفي نوشته شده است .
ازاين رو، ايـن پـژوهش در صـدد پاسخ به اين سؤالات است که حسينعليخان قاجار ايرواني در مناسبات خصمانه دولـت عثمـاني و کريم خان زند در مسئله بصره چه مواضعي را اتخاذ نمود؟ در ضمن دولت عثماني براي جلب نظـر خوانين منطقه قفقاز به ويژه خان ايروان چه سياستي به کـار بسـت ؟ روش مـورد اسـتفاده در ايـن پژوهش ترکيبي از روش توصيفي- تحليلي است .