چکیده:
عبدالرّحمن جامی از شاعران و عارفان مشهور قرن نهم هجری است. او با آثار شاعران پیش از خود انس داشته و حتّی از شاعرانی چون: رودکی سمرقندی، عنصری بلخی، فردوسی طوسی، انوری ابیوردی، نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، ظهیر فاریابی، سنایی غزنوی، خاقانی شروانی و مولوی در اشعار خود یاد کرده و از سبک شعری آنان پیروی کرده است. جامی به حافظ شیرازی ارادت و علاقۀ خاصی داشته و همواره از اشعار او الگو گرفته و در استقبال یا جواب اشعار حافظ غزلهای زیادی سروده است. سوال این پژوهش آن است که جامی به چه میزان از اشعار حافظ و سبک او تقلید کرده است؟ آیا جامی در تتبع از حافظ در حدّ یک مقلّد صرف باقی مانده یا ابتکاراتی نیز داشته است؟ در این مقاله ابیاتی از چند غزل حافظ و جامی با هم مقایسه شده و میزان و نحوۀ تاثیرپذیری جامی از حافظ نقد و بررسی شده است. با تحلیل اشعار مشترک بین این دو شاعر میتوان دریافت که اگر چه جامی در ساختارهای لفظی و گاهی در مضمونپردازیهای خود از غزلهای حافظ به شیوههای مختلف الگوبرداری کرده ولی در برخی موارد از تقلید فراتر رفته و اندیشههای خود را در آنها انعکاس داده است.
خلاصه ماشینی:
ناگفته نماند که گاهی تزلزل اندیشه و تناقض فکر در اشعار جامی مشاهده میشود؛ برای نمونه در غزل دیگری مفهوم قبلی خود را نقض کرده و از آسانی عشق در آغاز کار سخن گفته است: طریق عشق جانان جامی اول مینمود آسان, , چه دانستم که آخر این همه دشوار پیش آید (جامی،1389: 302) تقلید همراه با ظرافت شعری حافظ غزلی دارد با مطلع: بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوی میخواند دوش درس مقامات معنوی (حافظ،1373: 662) جامی نیز غزلی با مطلع زیر سروده است: گل زد به باغ صبحدم اورنگ خسروی, , برداشت بلبل از چمن آهنگ پهلوی (جامی،1389: 701) جامی در تقلید از حافظ برخی کلمات قافیه را اندکی پسوپیش یا در برخی موارد ترکیبها را عوض کرده؛ در جدول زیر نمونههای جابهجایی ترکیب یا افزایش و کاهش آنها در یک غزل نشان داده شده است: ترکیب حافظ, ترکیب جامی, توضیح گلبانگ پهلوی غزلهای پهلوی, آهنگ پهلوی, بلبل در هر دو غزل کنشگر است مقامات معنوی, اسرار معنوی, اسباب دنیوی, آلات دنیوی, مفهوم هر دو بیت دل کندن از دنیا و تعلّقات دنیوی است تاج خسروی, اورنگ خسروی محمود غزنوی, مفهوم هر دو بیت ترجیح عشق بر مقامات دنیوی است دستار مولوی, اشعار مولوی , هر دو ترکیب در ابیات پایانی آمده است بشنوی, بشنوی, تکرار قافیه انفاس عیسوی, انفاس عیسوی, تکرار قافیه در این غزل نیز جامی با یک نوع تقابل فکری به استقبال شعر حافظ رفته است.