چکیده:
حمد خانی (1706- 1650)، یکی از شاعران و عارفان بزرگ کُرد در کردستان شمالی است. او که به گویش کُرمانجی شمالی شعر میسرود آثاری در این زبان آفریده است. از جملۀ این آثار، منظومۀ «مم و زین» است. این منظومه که داستان عشق بین «مم» و «زین»، خواهر امیر «بوتان» است با بدخواهیها و سعایتهای بَکر، شریر داستان، به تراژدی ختم میشود و آنها نمیتوانند در این دنیا به وصال هم برسند اما عشق و دلدادگی آنها، پلی به سوی حقیقت میشود.
در این پژوهش، که به روش تحلیلی- توصیفی با استفاده از منابع کتابخانهای انجام شده، نویسنده قصد دارد ضمن معرفی اثر، به مسألۀ عشق در منظومۀ «مم و زین» بپردازد. نتیجهای که از این پژوهش گرفته میشود این است که خانی عشق مجازی را پذیرفته و آن را پلی برای رسیدن به عشق حقیقی میداند. به علاوه منظومۀ «مم و زین» تبلور اندیشهها و تجربیات عاشقانۀ او نیز هست. همچنین این منظومه، مصداق بسیار مناسبی برای عبارت مشهور«المجازُ قنطرة الحقیقه» است.
Ahmad Khani (1706-1650) is a great Kurdish poet and mystic in northern Kurdistan. Poetry in the North Kurmanji dialect, he has created works in this language. Among these works is the poem "Mam and Zin". This poem, which is the love story between "Mam" and "Zin", the sister of Amir "Bhutan", ends in tragedy with the malice and evil efforts of Bakr, the villain of the story, and they cannot be connected in this world; But their love and affection become a bridge to the truth. In this research, which is done in an analytical-descriptive way using library resources, the author intends to introduce the work and address the issue of love in the poem "Mam and Zin". The conclusion of this study is that Khani accepts virtual love and considers it a bridge to true love. In addition, the poem "Mam and Zin" is a crystallization of his romantic thoughts and experiences. Also, this poem is a very good example for the famous phrase "Al-Majaz Qantra Al-Haqiqa".
خلاصه ماشینی:
عبدالحمید حسینی در مقالهای کوتاه با عنوان: «احمد خانی و منظومۀ مم و زین» چاپ شده به سال 1352 شمارۀ 105 از مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، ضمن معرفی مم و زین تا حدودی به برخی جوانب هنری اثر و خالق آن، احمد خانی پرداخته است.
صاحب این قلم نیز مقالهای در مجلۀ پژوهشنامۀ ادبیات کردی، شمارۀ 8 زیر عنوانِ «ریخت شناسی مم و زین اثر احمد خانی بر اساس نظریۀ پراپ» چاپ و منتشر کرده است.
این عبارت که در بسیاری از متون صوفیه آمده، به وسیلۀ برخی ماجراها، همچون شیخ صنعان و تمثیلی بودن حکایات عاشقانۀ زمینی و نیز به کارگیری آن توسط برخی از بزرگان عرفان، چون: مولوی و ابن عربی تقویت شد: عاشقی گر زین سر و گر زان سر است عاقبت ما را بدان شه رهبر است (مولوی، 1385: 10) نظر احمد خانی در باب عشق در منظومۀ مم و زین، احمد خانی، با نهایت ظرافت و هنرنماییهای زبانی توانسته است شور و هیجان خود را آشکار کند.
احمد خانی در آغاز داستان به وضوح اشاره میکند که اگر مم و زین را به نظم درآورده بهانهای است برای ابراز شور و اشتیاق عاشقانۀ خود.
احمد خانی در جای دیگری از منظومه، رخسار زین را در عشق به رخسار خود تشبیه کرده است.
- منظومۀ مم و زین، به خوبی آشکار میکند که احمد خانی خود نیز تجربۀ عشقی داشته است.