چکیده:
شاهنامهی فردوسی، آمیزهای رازناک است که هرچه بیشتر در آن تأمّل کنیم و ژرفنگرانهتر بنگریم، بیشتر متوجّه ظرایف زبانی و معانی تودرتوی آن میشویم. این اثر سترگ، متن آساننمای دیریابی است که با وجود شرحهای متعدد و مقالههای مستقل در تبیین برخی ابهامهای آن، هنوز کم نیستند بیتهایی که در ضبط آنها تردید است و بیتهایی که توضیح شارحان دربارهی برخی از آنها پذیرفتنی نمینماید. در این جستار نگارندگان با واکاوی برخی از بیتهای شاهنامهی ویراستهی جلال خالقیمطلق، بهعنوانِ تازهترین و بهترین چاپ شاهنامه دریافتند که در برخی از موارد، نارساییها و ابهامهایی در شرح ابیات دیده میشود که یا از توجّه ناکافی به بافت متن ناشی شده یا ابهام و نارسایی شرح، ناشی از ضبط نادرست بیت است. ازاینرو، در بخش نخست مقاله کوشش شده که با بررسی انتقادی ضبط چند بیت، نویسش موجّهتری پیشنهاد شود. در بخش دوّم مقاله، بعد از نقد شرحهای ارائهشده دربارهی برخی از بیتها، کوشش شده که با توسّل به منابع درونمتنی و برونمتنی، معنای شایستهتری ارائه گردد.
Abstract Ferdowsi's Shahnameh is a marvel on which the more we reflect and contemplate, the more we confront its linguistic dlicacies and nested meanings. Shahnameh is Ferdowsi's masterpiece which is easy to read but, at the same time, difficult to understand. In spite of the fact that ther are numerous explanations to the book, along with independent articles written to unfold some of its ambiguities, there are still a number of couplets whose authenticity is in question and hence cannot be recorded. In addition, the commentators' explanations on some of the verses are not acceptable. In this article, having analyzed some verses of Shahnameh edited by Jalal Khaleghi Motlagh, as the latest and best edition of Shahnameh, the researchers have found some inefficiencies and ambiguities in the description of certain couplets. This is either due to the insufficient attention paid to the texture of the text or due to the inaccurate recording of the couplets. Therefore, after critically scrutinizing the recording of some couplets, the researchers, first, have given some suggestions for a more accurate recording of the couplets. Then, after critically reviewing the descriptions of some of the couplets, an attempt has been made to provide a more appropriate meaning by giving reference to the intratextual and extratextual resources.
خلاصه ماشینی:
پيشينه ي پژوهش درباره ي شرح و گزارش دشواريهاي شاهنامه ، علاوه بر حماسه ي رستم و سهراب و رستم و اسفنديار رستگارفسايي (١٣٧٢)، شرح کزازي (١٣٧٩ـ١٣٨٣)، جويني (١٣٨٢ـ١٣٩١)، يادداشت هاي خالقيمطلق (١٣٩١)، کاظم برگ نيسي (١٣٨٩) و مهري به فر (١٣٩١ـ١٣٩٦)، آثار متعددي در قالب مقاله منتشر شده که ذکر همه ي آن ها در اين جستار نميگنجد.
اما با توجه به اينکه لزوما، ضبط اقدم نسخ ، اصيل ترين ضبط نيست و خالقيمطلق خود نيز بارها در شاهنامه ، ضبط دست نويس هاي ديگر را ارجح دانسته و به متن آورده اند، در اين بيت نيز به نظرنميرسد که ضبط نسخه ي فلورانس درست باشد.
اما به نظرميرسد که از سويي برخلاف نويسش هاي جيحوني، مسکو و دوستخواه ، ضبط «زور و تن » درست باشد، نه «زور تن »، چون مصراع نخست با اندکي دگرگوني در وصف اکوان ديو نيز آمده است : بــدان زور و آن تــن نباشــد هيــون همه دشـت ازو شـد چـو دريـاي خـون (فردوسي، ١٣٨٩، ج ٣: ٢٩٨) از ديگرسو، همان طور که خالقيمطلق به درستي يادآور شده است ، «تن » گاه در شاهنامه در معناي «نيرو» به کار ميرود: «نه دل دارم امروز، نه هوش و تن »؛ اما در مصراع بحث شده بايد توجه داشت که «زور» به «تن » عطف شده و اگر «تن » را نيز در معناي زور و نيرو در نظر بگيريم ، حشوي ناخوشايند بيت را خدشه دار ميکند.