چکیده:
محمدباقرمیرزا خسروی معروف به خسروی کرمانشاهی از شاهزادگان دولتشاهی، رجال سیاسی آزادیخواه و ازجمله ادبا، کتاب و دبیران برجسته دیوانی روزگار قاجار بشمار میرود. وی علاوه بر کتابت، دبیری و منشیگری دفتر برخی از حکام و فرمانروایان کرمانشاهان و فارس و مدیریت برخی ادارات دولتی در کرمانشاه عهد قاجار، دارای دانش، آگاهی و فضیلتهای اخلاقی و علمی فراوان بود. جایگاه وی بهعنوان یکی از شاهزادگان برجسته قاجار و آگاهیاش از اوضاع ایران و جهان او را در متن تحولات جدید در تاریخ ایران عهد قاجار در کرمانشاه قرارداد و بهعنوان بازیگری مؤثر و درعینحال معتدل در عرصه رخدادهای مشروطیت در کرمانشاه ایفای نقش نمود. بعلاوه در حوزه ادبی در نظم و نثر آثار بسیار ارزشمند و قابلستایشی در ادبیات کهن و نوین برجای نهاد که درجای خود بایستی موردبررسی واقع شود، اما آنچه که در این پژوهش موردنظر است رویکرد تجدد خواهانِ و نواندیشی در عرصه ادب و سیاست در حیات تاریخی و اندیشۀ محمدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی است. تأثیرگذاری او درروند تحولات مشروطهخواهی در کرمانشاه و نواندیشیاش در حوزه ادبیات داستانی عصر مشروطه با نگارش نخستین رمان تاریخی ازجمله این رویکرد تجدد خواهانِ سیاسی و ادبی است که موردتوجه قرارگرفته است.
خلاصه ماشینی:
شاید برای بسیاری از کسانی که با این شکل از ادبیات داستانی آشنا هستند نام و اندیشه های محمدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی نامی غریب باشد و البته این امر در یار ما که کمتر به بررسی تاریخ و تحولات آن اقبال میکنند امری بعید نباشد ولی به هرحال غربت تاریخ و اندیشه را در این دیار مینمایاند علاقه دکتر غلامرضا رشید یاسمی نیز در فضل تقدمش در این زمینه در نگارش چند یادداشت کوتاه و تصحیح و مقدمه نگاری بر دیوان اشعار وی علیرغم جایگاه برجسته رشید یاسمی در حوزه تاریخ و تاریخ نگاری چندان به شناسایی نقش و مقام ادبی و سیاسی خسروی کرمانشاهی که یکی از آزادیخواهان و فعالان سیاسی عصر مشروطه خواهی و ازجملۀ ادبای بزرگ معاصر و نویسندگان پرکار و خلاق دیار ما بوده است منجر نگردیده است .
با این وجود برخی شاخص های برجسته اندیشه ای و افکار و فعالیت های تاریخی و سیاسیش بایستی مورد واکاوی قرار گیرد جنبه های نظیر دانش و آگاهیهای فراوان وی در علوم مختلف ، خصلت ها و ویژگیهای شخصیتی، فعالیت های او به عنوان دبیر دارالانشای کرمانشاهان و ولایات دیگرهمچون فارس ، استخراج نامه ها و مکاتبات اداری و و منشآت دیوانی ایشان ، بررسی خطبه ها و دیدگاههای او در جریان انقلاب مشروطیت در کرمانشاه ، اقدامات نوخواهان و معارفی وی در تأسیس مدارس و مراکز نوین آموزشی و فرهنگی، آثار علمی ایشان در ادبیات کهن ، اشعار و سرودهای منظوم ایشان ، نوگرایی وی در نثر و ادبیات داستانی و رمان نویسی تاریخی، همراه با اندیشه های وطن دوستانه و ایران خواهانه وی در مبارزه با دخالت بیگانگان ، افکار و اندیشه های تجددخواهانۀ سیاسی ایشان در باب قانون ، مشروطیت ، عدالت از جمله این وجوه قابل بررسی است ، در نهایت اشاره به این نکته نیز قابل ذکر است که درمیان شاهزادگان قاجار شخصیتی بیطمع و آزاده بود که با وجود پیوستگی خانوادگی به سلسله قاجار از سرآگاهی و حریت ویژه ای که داشته باور واقعی به مشروط ساختن قدرت استبدادی پادشاهان قاجار داشته و برای استقرار قانونو رفع ظلم و استبداد آنان تلاش نموده است .