چکیده:
زنان مسلمان و شیعه مذهب تاریخ ایران با الهام از آموزههای مذهبی و فرهنگی خود، همواره در عرصه سیاست و حکومت تأثیرگذار
بودهاند. نقش سیاسی این بانوان در زنانی همچون سیده خاتون همسر فخرالدوله دیلمی، ترکان خاتون همسر ملکشاه سلجوقی و جان
بیگم خاتون همسر جهانشاه قراقویونلو بسیار شاخص است، تا آنجا که میتوان ایشان را از زنان حکومتگر و سیاستگذار تاریخ دوره
اسلامی ایران نامید. سیده خاتون در قوام و اداره حکومت شیعی آلبویه نقش کلیدی داشت. ترکان خاتون با پیوستن به شیعیان مخالف
نظامالملک، پای شیعیان را به دربار سلجوقی باز کرد. و جان بیگم خاتون در زمان حکومت همسرش و حتی پس از مرگ او، در امور سیاسی
نقشی تعیینکننده داشت. این بانوان قدرتمند علاوه بر تأثیر سیاسی، خدمات فرهنگی بسیاری نیز انجام دادند.
خلاصه ماشینی:
نقش سیاسی این بانوان در زنانی همچون سیده خاتون همسر فخرالدوله دیلمی، ترکان خاتون همسر ملکشاه سلجوقی و جان بیگم خاتون همسر جهانشاه قراقویونلو بسیار شاخص است، تا آنجا که میتوان ایشان را از زنان حکومتگر و سیاستگذار تاریخ دوره اسلامی ایران نامید.
مقاله حاضر به اقدامات سیاسی و خدمات فرهنگی سه تن از آنان، سیده خاتون همسر فخرالدوله دیلمی از آلبویه، ترکان خاتون همسر ملکشاه سلجوقی و جان بیگم خاتون همسر جهانشاه قراقویونلو پرداخته است.
» (جرفادقانی، 1345، ص 358) نقش فعال او در مسائل سیاسی و نظامی دوره مجدالدوله تا آنجا پیش رفت که وقتی پسرش، مجدالدوله، به کوشش وزیرش سعی در کوتاه کردن دست سیده خاتون از امور حکومتی داشت و برای این منظور حمایت بعضی از سرداران سپاه را نیز کسب کرده بود، سیده خاتون این شورش را با عزل و دستگیری مجدالدوله به سود خود خاتمه داد و پسر دیگرش، شمسالدوله را به امیری برگزید.
(طباطبائی، 1348، ص 35) اینکه آیا ترکان خاتون مذهب تشیع اختیار کرده بود، منابع مطلبی را روشن نمیسازد، ولی به هر حال، اقدامات او علیه نظامالملک ـ مرد قدرتمند تاریخ سلجوقی ـ که علاوه بر نقش مؤثر در تاریخ ایران، بر خلافت و دربار خلیفه عباسی نیز مسلط بود و وزرای خلیفه را عزل و نصب میکرد (نخجوانی، 1344، ص 283) اقدامی سیاسی بود که نتیجه را به نفع شیعیان به پیش میبرد.
جان بیگم پس از مرگ همسرش جهانشاه نیز در سرنوشت سیاسی این خاندان و تعیین جانشین برای ادامه حکومت قراقویونلوها دخالت مینمود.