چکیده:
واگرایی، گسترش و توسعه فاصلهگیری هویت های اجتماعی است. مهمترین هویت هایی که در جهان اسلام می توانند در مقابل تمدن نوین اسلامی، به مثابه چالش مطرح باشند، هویت های مذهبی در دو قالب واگرایی های مذهبی شیعه و سنی و هویت های قومی در قالب واگرایی های قومی ترکی، عربی و فارسی است. برای فایق آمدن بر این هویت ها راه حلهای متعددی پیشنهاد شده است که از جمله مهمترین آنها اندیشه تقریب و تعاملات استراتژیک می باشد. در این مقاله ضمن نقد این دو راهحل، راهحل سومی به عنوان راهحل های تمدنی پیشنهاد شده است که متکی بر ظرفیت های تمدنی است. در این راهحل، با عنایت به اینکه هویت های واگرا متنوع و متفاوت تشخیص داده شده است، نوع مواجهه و تقابل ظرفیت های تمدنی با چالش های واگرا نیز متفاوت خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
اگر امت را در شايع ترين کاربرد آن ، «به معناي تمامي امت ؛ يعني همه کساني که به رسـول اسـلام (ص ) ايمان آوردند، و يا همه کساني که رسول اسلام (ص ) بسوي آنان مبعوث شده است ،»(طباطبـايي ، ج١، ٤٤٨) لحاظ کنيم در اين صورت همه مسلماني که در سرتاسر جهان زيست مي کنند، عضويت جهان اسلام را خواهند داشت و در اين مورد تفاوتي نمي کند که در قلمرو سرزمين هاي اسلامي باشـند يـا در قلمرو سرزمين هايي قرار داشته باشند که اکثريت مطلق آن ها را غير مسلمانان تشکيل مـي دهنـد؛.
اين امر «زبان ، نژاد، آداب و رسوم و سنت هاي ملي را هم در بر مي گيرد و لزومـي بـه يکسان سازي همه اقوام و ملل به صورتي که شبيه يکديگر به نظر آيند نيست »(همان ) ج : عواملي که در ميان هويت هاي قومي و مذهبي پيرامون جاذبه ايجاد مي کنند/ جاذبه هاي تمدني ؛ اگر عامل اول ، بر ويژگي دافعه تمدن نوين اسلامي نسبت به هويـت هـا و تمـدن هـاي معـارض 203 دلالت داشت ، عامل سوم بر ويژگي جاذبه تمدن نوين دلالت دارد، همچنانکه ويژگي دوم ، با کاربست تحمل و مدارا، نقشي بينابين نسبت به هويت هايي که امکان زيست مسالمت اميز با آنان ممکن است ، ايفاء مي کند.