چکیده:
با روی کار آمدن آقامحمدخان قاجار و تشکیل حکومت واحد مرکزی قدرتمند، ایران وارد مرحلۀ جدیدی از حیات سیاسی و اجتماعی خود شد و این دوران با بر تخت نشستن فتحعلیشاه به گونهای متفاوت ادامه یافت. تأسیس دارالسلطنۀ تبریز در سال 1213ق. با حضور وزرای بزرگی چون میرزا عیسی و میرزا ابوالقاسم قائممقام فراهانی، عباسمیرزای نایبالسلطنه را در مسیری قرار داد که تبریز را در خارج از «بساط کهنۀ» دربار تهران، به کانونی برای «طرح نو» تبدیل کند. شکستهای سنگین از روسیه بحران فکری اساسی و عمیقی را در ذهن عباسمیرزا و قائممقام بزرگ و جامعه به وجود آورد و چرایی سترگی را مطرح کرد که میتواند سرآغاز بیداری ایرانیان تلقی شود. همزمان با ایجاد تغییراتی در ارتش و تشکیل نظام جدید، تجددطلبی در تبریز تنها در اندیشه باقی نماند، بلکه گسترۀ آن به شهر و شهرسازی کشیده شد و چهرۀ شهر تا حدی دگرگون شد. بعدها این تغییرات، تبدیل به الگویی برای اقدامات مشابه در تهران و سپس در برخی شهرهای ایران شد. نگارندگان این مقاله درصدد بازخوانی مدرنیته در مکان دارالسلطنه تبریز میباشند. تأثیرات این بازخوانی در شهر تبریز مادیت یافت و الگویی برای تغییرات شهری در ایران عصر قاجار و پهلوی شد. اصول و مبانی شهرسازی نوگرا به «شیوه تبریزی» و «مکتب تبریز» نقطۀ شروع دگرگونی شهر و شهرسازی ایران شد. بر همین اساس، هدف مقاله حاضر، بررسی این ادعا با بهرهگیری از متون و منابع و تجزیه و تحلیل دادهها براساس رویکرد توصیفی و تبیینی است.
With the rise of the Qajar dynasty and the formation of a powerful central unit government, Iran entered a new phase of its political and social life, and this era continued in a different way with the Kingdom of Fath Ali Shah. The establishment of the Tabriz's Dar al-Saltaneh in 1213 AH, with the presence of great ministers such as Mirza Isa , Mirza Abolghasem Ghaem-Maqam-Farahani, led Abbasmirza Nayeb al-Saltanah in a course that took Tabriz out of the "old court" of Tehran to become focal point for the "new design". The heavy defeats of Russia created deep and profound intellectual crisis in the minds of Abbas Mirza , the great deputy and the community, raised a grand cause that could be considered the beginning of the Iranian awakening. At the same time, with the change in the army and establishment of new system, the modernization in Tabriz was not left alone in thought; These changes later became model for similar actions in Tehran and then in some Iranian cities. This article seeks to reading modernity in Tabriz's Dar al-Saltaneh. The effects of this reading have materialized in Tabriz and have become a model for urban change in Qajar ,Pahlavi-era Iran. The principles of modern urbanism in the "Tabrizi Style" and "Tabriz School" became the starting point for the transformation of Iranian city and urbanization. Therefore, the purpose of this article is to investigate this claim by using text and sources and analyzing data based on descriptive and explanatory methods.
خلاصه ماشینی:
فصلنامۀ علمی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س ) سال سی ام ، دورۀ جدید، شمارۀ ٤٨، پیاپی ١٣٨، زمستان ١٣٩٩/ صفحات ٢٠٨-١٨١ مقاله علمی ـ پژوهشی تبریز، مدرنیته و تأثیر آن بر شهرسازی مدرن ایران 1 3 2 پریا ویولت شکیبا، سید محسن حبیبی ، منوچهر طبیبیان ،٤ عباس قدیمی قیداری 5 تاریخ دریافت : ١٣٩٨/١١/٢٧ تاریخ پذیرش : ١٣٩٩/٠٤/١٩ چکیده با روی کار آمدن آقامحمدخان قاجار و تشکیل حکومت واحد مرکزی قدرتمند، ایران وارد مرحلۀ جدیدی از حیات سیاسی و اجتماعی خود شد و این دوران بـا بـر تخـت نشستن فتحعلی شاه به گونه ای متفاوت ادامه یافت .
نوسازی کالبدی نقشۀ «تره زل - فابویه » (١٢٠٧-١٢٠٨ق / ١٨٠٧-١٨٠٨م ) در دوران عباس میرزا در کنار دو نقـشۀ دیگر از تبریز (نقشه های حومه و استحکامات شهر تبریز ١٢٢٧ق /١٨٢٧م ) که توسـط روس هـا تهیه شده بود، به عنـوان سـند برجـسته ای در شهرسـازی (مهریـار و همکـاران ، ١٣٧٨: ٤٢) و قدیمی ترین (نژادابراهیمی ، ١٣٩٣: ١١٣) و کامل ترین نقـشۀ موجـود از تبریـز کـه معـدودی از عناصر معماری و شهرسازی بر روی آن مشخص شده (فخاری تهرانی ، پارسی و بانی مـسعود، ١٣٨٥: ٣٠)، نکات عمده و جدیدی را در خود دارد که خبر از نوسازی هـای مـادی و کالبـدی شهر می دهد و بعدها الگویی برای اقدامات مشابه در تهران و سپس در سراسـر کـشور شـد و حال و هوایی فرنگی به آن بخشید.