چکیده:
بر اساس منابع مکتوب، تدریس و آموزش در اسلام تا قرن چهارم هجری قمری به شیوه کاملا سنتی و در مساجد و مکتب خانه ها صورت می گرفت. به تدریج از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری علما و امراء به تاسیس دارالعلوم و مدارسی اقدام ورزیدند و از قرن پنجم هجری قمری، تحول عظیمی در شیوه آموزشی در ایران و سرزمینهای تحت حاکمیت سلاجقه رخ داد و مدارس بیشماری در سراسر کشور تاسیس گردید. این روند در طی دو دوره ایلخانی و تیموری تداوم یافت و در نهایت در عصر صفویه به اوج خود رسید. دوره صفویه به عنوان عصر كلاسیك در تاریخ مدارس ایران اسلامی معرفی گشته است. طی این دوره دو عامل مهم: تشکیل دولت متمرکز ایرانی و رسمی بافتن مذهب شیعی، راه را برای ایجاد نظام آموزشی پویا و جدید و در قالبی نو فراهم کرد و نتیجه این امر فزونی مدارس و تاسیسات علمی و آموزشی را موجب گردید. پژوهش پیش رو به شیوه کتابخانه ای و میدانی و به روش توصیفی - تحلیلی و تاریخی، به دنبال تاثیر مدارس عصر صفوی خصوصا دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهارباغ اصفهان بر توسعه فرهنگی در ایران و جهان اسلام است. بررسی ها و مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که مدارس عصر صفوی، خصوصاً دو مدرسه خان شیراز و چهار باغ اصفهان، با توجه به اهمیت ویژه و حضور اساتید و مدرسان برجسته شیعی در آنها، نقش مهمی در رونق نظام آموزشی و تربیت جوانان ایران و در نهایت شکوفایی فرهنگ ایرانی - اسلامی داشته اند. بر این اساس در جامعه عصر صفوی، این مدارس و نظام آموزشی هستند که موجب هویت بخشی به جامعه صفوی گشته و همین گسترش روزافزون نظام های آموزشی در بافت جامعه شیعی مذهب صفویان، منجر به تغییر رفتارهای اجتماعی و و در نهایت رشد و پیشرفت تدریجی فرهنگ و تمدن جامعه اسلامی آن دوران گشته است.
خلاصه ماشینی:
بر ايـن اساس ، نقش و اهميت دولت صفويه در تاريخ ايران و تشيع بسيار اساسـي و مهـم اسـت ، بـه گونه اي که مطالعات در ساير حوزه ها بدون توجه به اين دولت ، مطالعه ناقصي خواهد بود و از جمله مولفه هايي که در بررسي و تحليل آن بايد دوران طلايـي حکومـت صـفوي را سـر لوحه کار قرار داد، توسعه فرهنگ ايراني – اسلامي در سايه نظام آموزشي در طـي چهـارده قرن حکومت اسلامي است .
نظام آموزشي و مدرسه سازي در دوره صفوي در طي حکومت صـفوي در ايـران ، مـذهب همـه چيـز را تحـت تـأثير خـود قـرار داده همچنـان کـه ديـن و دولـت و مـذهب و مکتـب و سـلطنت و سياسـت چـون شـير و شـکر درهم آميخته شده بود (نويدي شيرازي ، ١٣٦٩: ٧)؛ نهضت تعليم و تربيت و ساخت مـدارس نيز از اين اوامر متأثر گشته و رنگ و لعابي ديني و مهبي شيعي به خود گرفته است .
به طورکلي بايـد عنـوان نمـود کـه بنيـان گـذاري مکتبـي جديـد در ايـران (مکتـب اصفهان )، پـرورش اسـاتيد و علمـاي برجسـته در مـدارس عصـر صـفوي، خصوصـا در مدرسـه چهارباغ و مدرسه خان ، و مهم تر از آن ، تأليفات و ترجمه هاي بيشمار اين انديشـمندان کـه بـر سطوح علمي ايران و جهان تأثير مستقيم نهـاد و حتـي تـا بـه امـروزه نيـز در ايـران و سـاير بـلاد اسلامي موردتوجه و تدريس در دانشگاه ها قرار ميگيرند؛ در کنار ديگر ويژگيهـاي معمـاري اين مدارس ، صعود به پلـه هـاي ترقـي و توسـعه فرهنگـي را در سـرزمين ايـران و جهـان اسـلام موجب گرديد و بدين طريق نقش مستقيم خود را بر اين امر نشان داده است .