چکیده:
چکیده پدیدارشدن رویکرد و متون تفسیر علمی، موافقان و مخالفانی را برانگیخت؛ تفسیر ادبی مشهور به تفسیر بیانی، روش تفسیری بود که امین الخولی و همسرش بنت الشاطی، با هدف جلوگیری از چالشهای آسیبزای تفسیر علمی و گرایشهای افراطی برخی مفسران معاصر، به ساماندهی و برجستهسازی آن پرداختهاند. امین الخولی گرچه استفاده از دو علم روانشناسی و جامعهشناختی را در تفسیر ادبی لازم میداند، اما به نقدِ تفسیر علمی پرداخته و برای فروافتادن در دام تحمیل نظریات علمی بر آیات، روش تفسیر بیانی را پیشِ رو نهاده است. بنت الشاطی همسر وی نیز تفسیر علمی و همۀ گونههای تفسیر عصری را بهشدت نقد و با مطرحساختن اعجاز بیانی قرآن، به تقابل با اعجاز علمی برخاسته و آن را انکار و رد میکند. این پژوهش با روش تحلیل محتوا و به شیوه تطبیقی، به ارتباط تقابلی تفسیر علمی و بیانی پرداخته است. یافتههای این کنکاش، نشانگر آن است که هرچند که هر دو قرآنپژوه پیشگفته، مخالف تفسیر علمی هستند، اما از آن جهت که دیدگاه امین الخولی در نقادی روش تفسیر علمی، به اعتدال نزدیکتر است، میتوان وجوه مشترکی میان تفسیر علمی و بیانی یافت؛ اما بر اساس دیدگاه افراطی بنتالشاطی در این زمینه، هیچ وجۀ مشترکی میان تفسیر علمی و بیانی وجود نداشته و این دو روش تفسیری، دارای تقابل خواهند بود.
ABSTRACT The emergence of scientific interpretation and texts has aroused proponents and opponents; Literary commentary, known as expressive commentary, was a method of commentary organized and highlighted by Amin al-Khawli and his wife, Bint al-Shati, with the aim of preventing the harmful challenges of scientific commentary and the extremist tendencies of some contemporary commentators. Although Amin al-Khawli considers the use of both psychological and sociological sciences in literary interpretation necessary, he has criticized scientific interpretation and has proposed the method of expressive interpretation in order to not fall into the trap of imposing scientific theories on verses. His wife, Bint al-Shati, also strongly criticizes scientific interpretation and all forms of modern interpretation, and by presenting the expressive miracle of the Qur'an, confronts the scientific miracle and denies it. This research has dealt with the interaction between scientific and expressive interpretation, by content analysis method and comparative method. The findings of this study indicate that although both of the aforementioned Qur'anic scholars are opposed to scientific interpretation, but since Amin al-Khawli's view on the critique of the method of scientific interpretation is closer to moderation, commonalities can be found between scientific interpretation and expressive interpretation; But according to Bint al-Shati's extremist view in this regard, there is no common ground between scientific and expressive interpretations, and these two interpretive methods will have a confrontation.
خلاصه ماشینی:
مقالاتی نیز با عنوان: «تأملاتی در گرایش تفسیر ادبی»، محمود طبیب حسینی، «دیدگاههای قرآنی امین الخولی»، مرتضی کریمینیا، «دیدگاههای عایشه بنتالشاطی در اعجاز علمی قرآن و نقد آن»، رضایی اصفهانی و مقالات دیگر به رشته تحریر درآمده است.
به همین دلیل نخستین هدف تفسیر از دیدگاه او، فهم ادبی خالص و محض قرآن، بدون در نظر داشتن هیچ پیششرط دیگر است (خولی، مناهج التجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب، 1961: ۲۳۱).
روش او در تفسیر قرآن بر اساس محتوای موضوعی آیات و بررسی تمام آیات متشابه و توجه به سبکهای ادبی در قرآن است و با جستجوی قرائن و شواهد همراه آیات، ترتیب نزول آیات مشابه را در نظر گرفته و تلاش میکند که معنای اصلی هر واژه را با توجه به دیگر کاربردهای قرآنی بیابد و فارغ از وجوه و احتمالات مختلف، تنها یک معنا را در تفسیر آیات عرضه کند (بنت الشاطی، الاعجاز البیانی للقرآن الکریم و مسائل ابن ازرق، ۱۹۶۲: ۱: ۱0/ ۱۷- ۱۸؛ سفعان، المنهج البیانی فی تفسیر القرآن الکریم، ۱۹۸۱: 120-115).
باتوجه به چنین رویکرد و انحرافات به وجود آمده در تفسیر علمی که ثابت کند همهچیز در قرآن آمده است، عدهای از مفسران همچون امین الخولی و بنتالشاطی برای جلوگیری از چنین انحرافاتی، اندیشهای نوین در مکتب تفسیری به نام «مکتب ادبی در تفسیر» پایهگذاری کردند.
به نظر میرسد، مراد امین الخولی از بهرهگیری از این دو علم با توجه به تعریفی که از تفسیر علمی بیان شد؛ به معنای تحمیل نظریات علمی بر قرآن نیست.
U. Al-Tafsīr al-‘Ilmī lil-Qur’an al-Karim fil-Mīzān.
Al-Tafsīr al-Bayānī lil-Qur’an al-Karim.
Al-Manhaj al-Bayānī fī Tafsīr al-Qur’an al-Karim.