چکیده:
درطول تاریخ ایران، حکومت هایی هرچند کوچک و بزرگ از امرا و فرمانروایان محلی وجود داشته اند که در تاریخ هنر و تمدن کشور ما منشا تاثیرات به سزایی بوده اند، ولی آن گونه که باید، شناخته نشده اند؛ از جمله آن ها حکومت محلی «آل اینجو» و پس از آن «آل مظفر» بوده است. پس از فروپاشی سلسله ایلخانان در ایران، مناطق کرمان، یزد و فارس عرصه تنازع و رقابت میان دو خاندان مدعی آل اینجو و آل مظفر شد؛ با این حال دوره فرمانروایی حکومت های محلی آل اینجو و آل مظفر منشا تحولات هنری و فرهنگی مهمی نیز گردید که آثار این تحولات مهم را می توان در هنر نگارگری شیراز به روشنی ملاحظه کرد، زیرا نسخه های به جای مانده از کتاب آرایی دوره حکومت های محلی آل اینجو و آل مظفر خود شاهدی بر این مدعاست. پرسش این است: مکتب نگارگری شیراز در دوران حکومت های محلی آل اینجو و آل مظفر، چه تاثیراتی بر هنر نگارگری ایرانی گذاشته است؟ شیوه این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است. نمونه های موردی پژوهش نگاره هایی از نسخه شاهنامه ۷۳۳ ه.ق. موجود در کتابخانه ملی روسیه در سن پترزبورگ و شاهنامه ۷۳۱ ه.ق. در موزه توپ قاپوسرای استانبول ترکیه و شاهنامه قوام الدین حسن ۷۴۱ ه.ق. که همگی متعلق به دوره آل اینجو هستند و همچنین نگاره هایی از شاهنامه های ۷۷۱ ه.ق. موجود در کتابخانه توپ قاپوسرای استانبول در ترکیه و همچنین نسخه خمسه نظامی، اواخر قرن هشتم مربوط به دوره آل مظفر در کتابخانه ملی پاریس، مورد واکاوی قرار گرفته اند. نگارندگان این پژوهش، ضمن مطالعه و بررسی ویژگی ها، براساس خصوصیات صوری، ساختاری و مضمونی هنر نگارگری شیراز در دوران آل اینجو و آل مظفر، تاثیرات مکتب نگارگری شیراز را بر هنر نگارگری ایران در دوران مذکور، مورد واکاوی قرار داده اند. بر پایه نتایج پژوهش، توجه نگارگران آل اینجو به سنت نقاشی قدیم ایران (یادآور دیوارنگاره های ساسانی) و مصور کردن شاهنامه فردوسی و صحنه های رزمی، کاربرد جداول مشخص برای نوشتن قطعات خوشنویسی شده، مصورکردن منظومه های تغزلی در دوره آل مظفر، کاربست رنگ های درخشان در نگارگری آل اینجو و آل مظفر بر هنر نگارگری ایران در دوران بعد تاثیر شگرفی گذاشته است.
خلاصه ماشینی:
ق. موجود در کتابخانۀ توپقاپوسرای استانبول در ترکیه و همچنین نسخۀ خمسۀ نظامی در دورۀ آلمظفر، برای مطالعۀ ویژگیها و تأثیراتی که نگارگری مکتب شیراز در دو دورۀ آلاینجو و آلمظفر، در هنر نگارگری ایران در دورههای بعد گذاشته، درنظر گرفته شده است.
اهمیت دادن بخش اصلی فضای موجود در نگاره به انسان بهمعنی برجسته کردن نقش انسان در نگارگری است که بهعنوان یک ویژگی ساختاری که پیشتر نیز در نمونههایی از نگارهها ذکر شد، تأثیر بسزایی در پیشرفت روند هنر نگارگری ایران در دورههای بعد گذاشته است؛ چنانچه در دورۀ تیموری و مکتب هرات، «کمالالدین بهزاد» بهعنوان اولین نگارگری به بازنمایی انسان در محیط طبیعی توجه نشان داد (تصویر 3)، ولی با این تفاوت که در نگارههای بهزاد دورهگیری پیکرهها، حتی برای هیکل اژدها از نهایت ظرافت و نرمی قلم خویش بهره برده است.
میتوان گفت که این ویژگی هنر نگارگری شیراز در دورۀ آلمظفر خود باعث شده که در دورههای بعد نیز در کار هنرمندان نگارگر تأثیر گذاشته و اینچنین در آثار آنها در هر دورهای بهعنوان یک اصل مهم تزئینی بهکار رود.