چکیده:
علم جامعهشناسی ادبیات، دانش گستردهای است که دربردارندهی مجموعهی وسیعی از افکار و نظریات متفکران پیرامون پیوند میان ادیب و جامعهی وی است. از این رو مطالعات ادبی بر مبنای نظریات این اندیشمندان، گامی استوار و ضروری در زمینهی نقد متون ادبی به شمار میرود و چه بسا نتیجهی پژوهشهای ادبی فارغ از اینگونه مطالعات ابتر است. یکی از اندیشمندان جامعهشناسی ادبیات لوسین گلدمن است که بنیانگذار سبکی نوین در این حوزه به شمار میرود. شیوهی او به ساختگرایی تکوینی شهرت یافته است. او معتقد است اثر ادبی نتیجهی فرهنگ و آگاهی جمعی طبقه، عصر و یا نسل نویسنده است. لذا در روش خود در پیِ ایجاد ارتباطی معنادار میان اثر ادبی و مهمترین جنبههای زندگی اجتماعی است. نجیب محفوظ داستانپرداز و رماننویس معاصر مصر از جمله نویسندگانی است که در آثارش به دنبال بیان آمال و محنتهای جامعه و طبقهی اجتماعی خود میباشد. به گونهای که از خلال بررسی آنها به شیوهی ساختگرایی تکوینی، میتوان به پیوندهای وثیق ساخت درونی و ادبی این آثار با نگرش و آگاهی جمعی طبقهی اجتماعی نویسنده پی برد. از جملهی این آثار داستان کوتاه «الزیف» از مجموعة داستانی «همس الجنون» اوست؛ پژوهش حاضر به منظور بررسی این داستان کوتاه، نظریهی لوسین گلدمن را چراغ راه خود قرار داده است. بدین منظور ساختار داستان در دو سطح تفسیری – یعنی دریافت درونمتنی همچون بررسی ساختار معنایی- و سطح تشریحی –یعنی تحلیل بستر اجتماعی و فرهنگی داستان- مورد کاوش قرار میگیرد. یافتههای پژوهش نشان میدهد عناصر این داستان دارای ویژگیهایی است که بیانگر پیوند عمیق داستان با جامعهی نجیب محفوظ است؛ همچنین نشان میدهد که داستان ثمرهی جهانبینی و آگاهی جمعی گروهی است که نویسنده به آن تعلق دارد.
The science of sociology of literature is a vast body of knowledge that includes a wide range of thoughts and ideas of thinkers a bout the connection between a writre and his society. Therfore, literary studies through the views of these thinkers is a solid and necssary stepin the field of literary criticism and analysis and perhaps the result of literary research is incomplete without these studies. One of the sociological thinkers of literature is Lucien Goldman, who is the founder of a new style in this field. His style is Known as formative constructivism. He believes that a literary work is the result of the culture and collective consciousness of the writer’s class, age or generation. Therefore, he sought to create a meaningful relationship between a literary work and the most important aspects of social life in his method. Naguib Mahfouz, the contemporary Egyptian storyteller and novelist, is one of the authors who seek to express the desires and the sufferings of their society and their social class in their works. Somehow, the firm relationships can be found between the internal and literary construction of these works with the collective attitude and consciousness of the author’s social class during his studies by a genetic structuralism method. Among these work is the short story of ‘’al-zaif’’ from his fiction collection ‘’whisper of Madness’’ In order to investigate the short story “’al-zaif” by the present study has used this thinker as a beacon. For this purpose, the structure of the story is explored at two levels of interpretation –that is, receiving within the text, such as examininig the semantic structure- and the descriptivelevel –that is, analyzing the social and cultural context of the story. The results of the research show that the elements of the story have features that indicate the deep connection of the story with the society of Najib Mahfouz and show that the story is the result of world view and collective consciousness of the group to which the author belongs.
خلاصه ماشینی:
لوسین گلدمن (١٩٧٠-١٩١٣م ) پژوهشگر سرشناس حوزه ی جامعه شناسی پس از لوکاچ به عنوان مطرح ترین محقق در عرصه ی جامعه شناسی ادبیات شناخته شد که در پی پژوهش های گسترده ، زمینه ی کار خود را به جامعه شناسی رمان و داستان اختصاص داد و شیوه ی جدیدی در نقد جامعه شناسی پایه گذاری نمود که ساخت گرایی تکوینی نامیده میشود.
٥. روش پژوهش برای دست یابی به پاسخ این سؤال ها و اثبات یا رد فرضیه ی تأثیرپذیری داستان کوتاه «الزیف » از جهان بینی و آگاهی اجتماعی نویسنده ، ابتدا نقد ساخت گرایی تکوینی گلدمن به طور مبسوط تبیین میشود.
» (همان ، ٨) وی وقتی مطمئن میشود شخصیت اصلی داستان ، او را به جای شاعر مشهور محمد نورالدین اشتباه گرفته است از موقعیت ایجاد شده سوء استفاده کرده و این خانم را به ابزاری برای بهره وری جنسی خود بدل میکند.
لذا بر اساس نظریه ی ساخت گرایی گلدمن ، داستان الزیف ساختاری معنادار است که پاسخی مناسب به شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ی طبقاتی نجیب محفوظ ، به شمار میرود و از آنجا که نویسنده در نگارش آن از جهان نگری و آگاهی ممکن طبقه ی اجتماعی خود تأثیر پذیرفته است فاعل اثر وی نیز مطابق با نظر گلدمن فرافردی محسوب میشود.