چکیده:
توجه به شان نزول آیات الاحکام ناظر بر بهداشت جسمی، جنسی و روانی خانواده، ما را در فهم درست احکام مربوط به مراودات زناشویی و روابط خانوادگی یاری خواهد رساند. لذا در این نوشتار تلاش نمودهایم، به بررسی تاثیر شان نزول در برداشتهای فقهی از آیات با تاکید بر آیات مرتبط با علوم پزشکی و بهداشت جسمی و روانی خانواده بپردازیم. پژوهش حاضر تحقیقی کاربردی بوده و با شیوه توصیفی- تحلیلی و روش مطالعه کتابخانهای و استنادی صورت گرفته و با کنکاش در آیات الاحکام و بهرهگیری از روایات مستند و تحلیل نظرات فقها، اهداف تحقیق دنبال شده است.
در قرآن کریم قریب به سیصد آیه مرتبط با علوم پزشکی و بهداشت وجود دارد. پزشکی مشتمل بر «درمان و معالجه» و بهداشت به معنی «پیشگیری» است. اما اکثر مطالب علمی قرآن درباره بهداشت و پیشگیری است. از این روی، شناخت و بررسی شان نزول آیات قرآن در برداشتهای فقهی از آیات الاحکام مرتبط با بهداشت جسمی و روانی خانواده نقش به سزایی دارد. تعیین مصادیق احکام کلی در آیات (در این نوشتار آیات مرتبط با بهداشت خانواده)، تشخیص تخصیص حکم به سبب نزول یا عموم مکلفین، تمییز صحیح ناسخ از منسوخ و دستیابی به تناسب میان احکام مندرج در آیات قرآن، تقیید و تحدید مفهوم و مصداق آیه بر افراد، تبیین فلسفة احکام الهی در راستای شناخت مصالح و مفاسد احکام شرعی و تبیین واژگان مبهم در آیه را میتوان به عنوان نمونههایی از تاثیر شان نزول آیات که ممکن است در راستای استنباط صحیح احکام شرعی از آیات قرآن راه گشا باشند، برشمرد.
خلاصه ماشینی:
تعیین مصادیق احکام کلی در آیات (در این نوشتار آیات مرتبط با بهداشت خانواده)، تشخیص تخصیص حکم به سبب نزول یا عموم مکلفین، تمییز صحیح ناسخ از منسوخ و دستیابی به تناسب میان احکام مندرج در آیات قرآن، تقیید و تحدید مفهوم و مصداق آیه بر افراد، تبیین فلسفة احکام الهی در راستای شناخت مصالح و مفاسد احکام شرعی و تبیین واژگان مبهم در آیه را میتوان به عنوان نمونههایی از تأثیر شأن نزول آیات که ممکن است در راستای استنباط صحیح احکام شرعی از آیات قرآن راه گشا باشند، برشمرد.
به عنوان نمونه، در آیه 23 سوره نساء، علی رغم تأکید به ایجاد روابط زناشویی و تشکیل خانواده از طریق مقبول آن، یعنی ازدواج، و در کنار تمام مصالح تشریع حرمت ازدواج با محارم و اقربین، با توجه به کشف آسیبهای احتمالی ازدواجهای فامیلی و اختلالات نسلی حاصل از اینگونه ازدواجها در عصر کنونی، مفاد این آیه و آیات مشابه آن میتوانند نوعی تعیین تکلیف و نهی پیشگیرانه برای جلوگیری از انحرافات جنسی باشند و حتی با نگاهی عامتر، علاوه بر توجه به وجوه شرعی، ممکن است موجبات پیشگیری از بیماریهای مرتبط با ازدواجهای فامیلی و تقویت بهداشت و سلامت خانواده را نیز فراهم آورند.
(قرشی، سید علی اکبر، ج 3، ذیل آیه 222) چنان که بیان شد، شأن نزول این آیات در مورد خاص بوده و به سبب خاصی نازل شده است؛ اما محدود و مختص به این مورد نمیشود؛ بلکه حکم آن عام است و شامل تمام موارد مشابه آن است.