چکیده:
یکی از ویژگیهای هرمنوتیک فلسفی گادامر، ارائۀ رویکردی جدید در قرائت متون با تکیه بر گفتگوی توافقی میان مفسّر و متن است. اگرچه این رویکرد به نام گادامر ثبت شده است، اما میتوان چنین رویکردی را از قرآن و روایات نیز به دست آورد. بر اساس این رویکرد، نقش متن و مفسّر در فرآیند معنایابی و فهم، کاملاً برابر است به گونهای که هر دو به یک اندازه در حصول آن نقش دارند. بر این اساس میتوان از موضع برابر میان عقل و دین به تحلیل و تبیین آراء اندیشمندان مختلف از جمله ملاصدرا پرداخت و این پرسش را مطرح کرد که «آیا ملاصدرا در آراء ویژۀ خود، رویکرد گفتگوی توافقی میان عقل و دین را اتخاذ نموده است؟» با بررسی آراء ویژۀ ملاصدرا به ویژه در سه مسئلۀ «حقیقت علم»، «حقیقت علیّت» و «حرکت جوهری» میتوان به این نتیجه دست یافت که وی چنین رویکردی داشته است، بنابراین فیلسوفی ترکیبی و گفتگویی به شمار میآید. نویسنده در این مقاله با روش پژوهشی «تحلیل عقلی» و همچنین روش «نقلی» به بررسی و اثبات این مسئله میپردازد.
خلاصه ماشینی:
(همان: 352) همانطور که مشاهده میشود روش گفتگویی ملاصدرا در این بحث یک روش طرفینی است که از یک طرف با تحلیل دیدگاه عقلی خود به تبیین آیات قرآن و وضوح بیشتر آن میپردازد و از طرف دیگر در پرتوی منابع دینی (آیات و روایات)، استحکام برهان عقلی دیدگاه خویش را در مسئلۀ حقیقت علم بیش از پیش نمایان میسازد.
ملاصدرا در اثبات وحدت شخصی وجود اگر چه به گفتگوی توافقی با دیدگاه عرفا در این مسئله پرداخته است، اما در عین حال به این امر اکتفا ننموده و به سراغ آیات قرآن نیز میرود و در تأیید نظر خویش به تبیین آیات قرآنی میپردازد و آنها را با مؤیّدات فلسفی و برهانی خویش وضوح میبخشد.
ملاصدرا با تحلیل رابطۀ وجودی علّت و معلول -بر اساس اصالت وجود- به این نکته اشاره میکند که علیّت و فاعلیّت، عین ذات و حقیقت فاعل است، نه امری عارض بر آن، و معلولیّت معلول نیز اینگونه است: أنه كما أنّ الموجد لشیءٍ بالحقیقة ما یكون بحسب جوهر ذاته وسنخ حقیقته فیاضاً بأن یكون ما بحسب تجوهر حقیقتها هو بعینه ما بحسب تجوهر فاعلیتها، فیكون فاعلاً بحتاً لا أنه شیء آخر یوصف ذلك الشیء بأنه فاعل، فكذلك المعلول له هو ما یكون بذاته أثراً ومفاضاً لا شیء آخر غیر المسمی معلولاً یكون هو بالذات أثراً ...