چکیده:
حسین فاطمی از جمله اعضای جبهه ملی بود که پیش از دیگر اعضا به اندیشه تغییر نظام سیاسی از سلطنت پهلوی به یک نظام سیاسی جدید رسید. اما این ایده به سه دلیل زیر به سرانجام نرسید و در مباحث تاریخ معاصر نیز چندان بهچشم نیامد: 1. شرایط اجتماعی و سیاسی ایران هنوز فراهم نبود، 2. در خود جبهه ملی نوعی اندیشه محافظهکاری در دفاع از سلطنت وجود داشت و فاطمی در اقلیت بود و 3. فاطمی نیز این اندیشه را دیرهنگام و در روزهای پیش از کودتا مطرح کرد. در این مقاله به بررسی بخشی از آرای سیاسی سید حسین فاطمی و دلایل عدم موفقیت ایده او در تغییر نظام سیاسی سلطنتی در روزهای پیش از کودتای 28 مرداد 1332 پرداختهایم.
خلاصه ماشینی:
در کودتاي ناموفق ٢٥ مرداد آن سال ، نخستين اقدام گارد شاهنشاهي دستگيري وزير امورخارجه مصدق بود، اما چون اين کودتا با شکست مواجه شد فاطمي پس از آزادي از زندان ، به شدت به شاه و دربار حمله کرد و تغيير رژيم را امري ضروري دانست .
مصدق درباره او گفته بود: «اگر ملي شدن نفت خدمت بزرگي است که به مملکت شده ، بايد از آن کسي که اول اين پيشنهاد را نمود سپاس گزاري کرد و آن کس شهيد راه وطن ، دکتر حسين فاطمي است که روزي در خانه جناب آقاي نريمان پيشنهاد خود را داد و عده اي از نمايندگان حاضر در آن جلسه آن را به اتفاق آرا تصويب نمودند.
فاطمي پيش از اين تاريخ در شماره هاي متعدد باختر امروز درباره آزادي و دموکراسي ، مطالب فراواني نوشته بود، اما هرگز درباره نظام جايگزين سلطنت چيزي ننوشته بود.
سنجابي نيز در ملاقات روز بعد با مصدق از لحن و سخنان فاطمي در ميتينگ بهارستان انتقاد کرد و گفت : «بهتر بود ايشان به عنوان وزير امورخارجه که حرف شان حرف دولت است اين گونه سخن نمي گفتند» (حکيمي ، ١٣٨١: .
٧. نتيجه گيري بعد از کودتاي نافرجام ٢٥ مرداد ١٣٣٢، هنگامي که محمدرضا پهلوي تاج و تخت شاهي را رها کرد و از ايران گريخت ، سيد حسين فاطمي ، وزير امورخارجه دولت مصدق ، طي روزهاي ٢٥ تا ٢٨ مرداد فاطمي در سرمقاله هاي روزنامه باختر امروز به شدت عليه سلطنت تاخت .