چکیده:
در جهانبینی قرآن، واژه «عدالت» و مشتقات آن، از واژگان کلیدی و عنصری به شمار میآید و کاربرد متنوع و گسترده آن در موضوعات گوناگون بیانگر نقش اساسی آن در فرهنگ و گفتمان وحیانی است. در این پژوهش بر آنیم تا با استفاده از روش معناشناسی، به بررسی این واژه بپردازیم و با مقایسه کاربردهای آن در قرآن کریم و قبل و بعد از نزول، تغییر و تحول کاربرد آن را تبیین کنیم.
در این راستا ابتدا با واکاوی معانی مطرح در کتب لغت، به تبیین معنای اساسی این واژه پرداخته و سپس با بررسی معانی دیگر و مشتقات آن، بازگشت تمام معانی و موارد مذکور در لغت، به معنای اساسی تبیین میشود.
برای واژه «عدل» دو معنای اساسی و اصیل که متقابل یکدیگر هستند، وجود دارد. اصل اولی «استواء» یعنی مساوات و دومی «اعوجاج» یعنی کجی و انحراف است. معانی واژگانی چون «عدل»، «عدل»، «عادل»، «عدلان»، «عدولیة»، «معدلة»، «معتدل» و همچنین مشتقات مختلف فعل از این واژه، به یکی از دو معنای مذکور بازمیگردد. این دو معنا، معانی حسی این کلمه نیز هستند. با بررسی آیات، روایات و کتب لغت، واژگانی را مییابیم که در شبکهای بههمپیوسته از روابط مفهومی ما را به معناشناسی «عدالت» رهنمون میکنند. با توجه به این نظام معنایی، معنای عدالت در جهانبینی قرآن مشخص میگردد. مرکز و کانون اصلی این نظام، «حق» است و «عدالت»، حکم کردن بر اساس آن میباشد
خلاصه ماشینی:
(ابن سیده،1421 ق، ج 2، ص 13) واژه «عدل» گاهی برای مبالغه و تأکید، در معنای وصفی به کار میرود.
(فراهیدی، 1409 ق، ج 2، ص 38) متی یشتجر قوم یقل سرواتهم هم بیننا فهم رضی و هم عَدْل نکته مهم دیگر این است که تفحص و بررسی دقیق و تطور و جستجوی کامل در معانی و کاربردهای مختلف این واژه، حاکی از این مطلب است که معانی متعدد این واژه و مشتقات آن، همه به دو معنای اساسی بازمیگردد.
لذا در این تحقیق معانی متعدد این واژه و مشتقات آن مطرح و سپس به بررسی ربط معنایی آنها با دو معنای اساسی پرداخته میشود.
(فراهیدی، 1409 ق، ج 2، ص 39) این واژه به معنای انحراف و راه نیز استعمال شده است.
(فراهیدی، 1409 ق، ج 2، ص 40) این دو معنا نیز به دو اصل و معنای اساسی یعنی؛ استواء و اعوجاج بازمیگردد.
با بررسی متون دینی مشخص میگردد که معنای مصدری این واژه، یعنی؛ عدالت بیشترین کاربرد را در قرآن و روایات دارد.
این کلمه بهطور غالب در معنای مصدری، یعنی؛ حکم کردن به حق یا همان عدالت، استعمال شده است.
» (زمخشری،1412 ق، ج 2، ص 265) با بررسی کاربردهای واژه عدالت در اشعار، امثال و متون نزدیک به صدر اسلام، مشخص میشود که همان معانی در کتب لغت ثبت و ضبط شده و معنای شایع این واژه پیش از نزول قرآن نیز رعایت حق بوده است.
کلمات همسان قسط واژه قسط معمولاً با کلمه عدل همراه شده و به همان معنا به کار برده میشود.