چکیده:
در زمان حکومت تیموریان، هنر نقاشی به چنان درجهای از تکوین و تکامل رسید که الگویی برای کل مکاتب آیندة نقاشی ایران شد. با توجه به رویکرد حکمرانان تیموری، شاهد بلوغ و کمال موسیقی در این دوره هستیم که با مطالعه در نگارههای موجود، میتوان به نکات بسیار پراهمیت و مطرح حیات موسیقیایی، از جمله جلوت و ملازمت زنان نوازنده و سازها و ابداعات این هنر، در این دوره پی برد. در تاریخ ایران پس از اسلام، عصر صفوی هم به لحاظ دگرگونیهای مهم سیاسیـ فرهنگی و اجتماعی نقطة عطفی محسوب میشود و نگارگری صفویه نیز، مانند سایر شاخههای هنری، از این قاعدۀ مستثنا نبوده است. نوشتۀ حاضر بر آن است تا با رویکرد تطبیقی و به روش توصیفیـ تحلیلی و تاریخی و با استناد به منابع کتابخانهای و اسناد موزهایِ برجایمانده از روزگار تیموریان و صفویان، هویت و جایگاه اجتماعی زنان نوازنده را به صورت تطبیقی بررسی و تبیین کند. سؤال اصلی این پژوهش بدین صورت مطرح میشود؛ نگاه دو سلسله به زنان نوازنده در آثار هنری چگونه تببین یافته است؟ مطالعات صورتگرفته نشان میدهد که بهرغم شباهت نقشهای این دو دوره با یکدیگر، معالوصف در عصر صفوی بزرگداری و احترام به مقام زن و نوازنده نسبت به دورۀ تیموریان بیشتر بوده است. در عصر تیموری، زنان نوازنده در مجالس آرام و بدون هیاهو همراه با پادشاه و معمولاً در ردة پایین مجلس به نمایش درآمدهاند. در اوایل دورة صفویه، زنان همراه مردان درباری و نزدیک شخص شاه و در اواخر این دوره نیز در صحنههای شلوغ به تصویر کشیده شدهاند؛ درحالیکه به جای نوازندگی بیشتر به رقص میپردازند و جایگاهشان تنزلی مقطعی به خود دیده است.
During the reign of the Timurids, the art of painting reached such a level of development and evaluation that it became a model for all future schools of painting in Iran. According to the approach of the Timurid rulers, we see the maturity and perfection of music in this period, by studying the existing Painting, one can understand the very important and prominent points of musical life, including the presence and service of female musicians and the instruments and innovations of this art in this period. In the history of Iran after Islam, the Safavid era is also a turning point in terms of important political, cultural, and social changes, and Safavid miniature, like other branches of art, was no exception to this rule. The present article intends to comparatively examine and explain the identity and social status of female musicians with a comparative approach and in a descriptive-analytical and historical method and according to library sources and museum documents left from the Timurid and Safavid eras. The main question of this research is as follows; How are the two dynasties’ insights into female musicians explained in works of art? Studies show that despite the similarity of the maps of these two periods, in the Safavid era, however, greatness and respect for women and musicians were more than the Timurid period. In the Timurid era, female musicians were performed in quiet, unhurried gatherings with the king, usually in the lower house. In the early Safavid period, women were depicted with court men and close to the king, and in the late period, in crowded scenes; Instead of playing more, they dance and their position has seen a temporary decline.
خلاصه ماشینی:
مقایسۀ تطبیقی جایگاه زنان در مجالس موسیقی دورٔە تیموری و صفویه براساس نگاره های برجای مانده حبیب شهبازی شیران ١، سید مهدی حسینی نیا٢*، اسماعیل معروفی اقدم ٣، زهرا نصراللهی 4 چکیده در زمان حکومت تیموریان ، هنر نقاشی به چنان درجه ای از تکوین و تکامل رسید کـه الگـویی بـرای کـل مکاتـب آینـدٔە نقاشی ایران شد.
سؤال اصلی این پژوهش بدین صورت مطرح می شود؛ نگاه دو سلسله به زنان نوازنـده در آثار هنری چگونه تببین یافته است ؟ مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که به رغم شباهت نقش های ایـن دو دوره بـا یکدیگر، مع الوصف در عصر صفوی بزرگ داری و احترام به مقام زن و نوازنده نسبت به دورٔە تیموریان بیشتر بوده اسـت .
در اوایل دورٔە صفویه ، زنان همراه مردان درباری و نزدیک شخص شاه و در اواخر این دوره نیـز در صـحنه هـای شلوغ به تصویر کشیده شده اند؛ درحالی که به جای نوازندگی بیشتر به رقص می پردازند و جایگاهشـان تنزلـی مقطعـی بـه خود دیده است .
جایگاه زنان در موسیقی دورٔە تیموری بـراسـاس مسـتندات تصـویری شاخص این دوره در این قسمت ، براساس نگاره های انتخابی از منابع مطالعاتی شامل نگارگری ایران (پژوهشـی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایـران )، نوشـتۀ آژنـد (١٣٩٥)، همچنـین نسـخه هـای مصـوری ماننـد نسخه های مصور شاهنامۀ فردوسی و مجموعــۀ مینیاتورهــا و صــفحات مـــذهب شـــاهنامۀ فردوســی (نســخۀ دورٔە بایســنقری ) استفاده شده است .