چکیده:
شرط تعهدی است که ضمن تعهد دیگر درج میشود و در اثر این امر، بستگی و رابطه میان آن دو تعهد ایجاد میشود که شرط، صورت تعهد تبعی به خود میگیرد شرط یکی از اعمال حقوقی متداول بوده که در قالب تعهد اثری از خود به جا میگذارد. شرط یک الزام و تعهد تبعی است که با درج در متن عقد، مشروط علیه به ایفای آن ملزم میشود یعنی دارای ادله وجوب وفاء است. ولی اگر طرفین به شرط باطلی توافق کنند مشروط علیه را نمیتوان به ایفای آن مجبور کرد چون برای شرط باطل آثاری مترتب نمیشود شرط باطل زمانی موجب بطلان عقد میشود که فساد ناشی از شرط به یکی از ارکان اساسی عقد لطمه وارد سازد در غیر این صورت فساد شرط به عقد سرایت نمیکند چون شرط تعهدی تبعی است که همیشه وابسته به عقد است این در حالی است که اگر عقدی باطل باشد به تبعیت از آن شرط نیز باطل اعلام میشود. فساد شرط در شروط باطلی همچون شرط غیرمقدور و شرط نامشروع، به عقد سرایت نمیکند چرا که فقط خودشان باطل هستند و عقد به تبع این شروط باطل نمیشود ولی به خاطر جبران ضرری که از عدم ایفای شرط متوجه مشروطله میشود، البته زمانی خیار فسخ معامله برای مشروطهله ثابت میشود که مشروط ثابت شود گرچه شرط بخشی از عقد اصلی است و تراضی به مجموعهی از تعهدهای اصلی و فرعی تعلق میگیرد ولی این بدان معنا نیست که همواره بطلان شرط به نظم مجموعه صدمه میزند و عقد را باطل میکند. شرط مبطل، عقد اصلی را فاسد میکند و عقد فاسد نیز هیچ اثری ندارد. یعنی چنانچه بیع فاسد باشد به موجب آن ملکیتی برای مشتری بر مبیع حاصل نمیشود و حتی در صورتی که آن را قبض کند، مالک آن نخواهد بود شروط مبطل به دو قسم تقسیم میشود که هدف این پژوهش شروط باطل غیر مبطل (ماده 232) قانون مدنی است.
خلاصه ماشینی:
(ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن، ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻗﺮاردادﻫﺎ، ٣/١٧٢) ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ ﺑﻨﺪ ٣ ﻣﺎدة ٢٣٢، ﻳﻜﻰ از ﺷﺮوﻃﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ وﻟﻰ ﻣﺒﻄﻞ ﻋﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ، ﺷﺮﻃﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻰ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ دید ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﻰ ﭼﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﺮط ﺧﻼف ﺷﺮع و ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد دارد.
ﻧﻜﺘﺔ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ، ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺘﻌﺎﻗﺪﻳﻦ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﻋﻘﺪي ﻧﻤﻮده و در ﺿﻤﻦ آن ﻧﻴﺰ ﺷﺮط ﻳﺎ ﺷﺮوﻃﻰ را درج ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ، ﺑﻰﮔﻤﺎن ﻫﺪف ﺧﺎﺻﻰ را از اﻳﻦ رﻫﮕﺬر ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛ وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ، ﺷﺮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻌﻬﺪ ﺗﺒﻌﻰ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺪ آﺛﺎر ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن و ﺷﺮع ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس ﺷﺮط ﻧﺎﻣﺸﺮوﻋﻰ ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ ﻋﻘﺪ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮرآﺛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺒﺴﻮط ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار ﻣﻰ ﮔﻴﺮد.
ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﻰ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪهي اراده اﻓﺮاد در ﻣﻮرد ﺷﺮط، ﻟﺰوم ﻫﻤﮕﺎﻣﻰ آن ﺑﺎ ﺷﺮع و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ و از آﻧﺠﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻘﻬﻰ و ﺣﻘﻮﻗﻰ ﺷﺮح ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻌﻰ از ﺷﺮوط ﺧﻼف ﺷﺮع و ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺸﺪه و ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮوط اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ، در ﻣﻮرد ﺷﺮط ﺧﻼف ﺷﺮع و ﻗﺎﻧﻮن، ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮوط و آﺛﺎر آن ﻧﻴﺰ ﺑﺤﺚ ﺷﻮد، ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ آﺛﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوﻃﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺮارداد، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﭼﻴﺴﺖ؟ بخش اول: مفهوم شناسی بند اول: ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮط در لغت ﺑﻰ ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﻠﻤﺔ ﺷﺮط در ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ، و در ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﻫﺎ ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﻪ ﺧﺼﻮص و ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻌﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ دارد ﻛﻪ در اداﻣﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي و ﺳﭙﺲ ﻣﻌﺎﻧﻰ اﺻﻄﻼﺣﻰ آن در ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد.