چکیده:
محققان دربارۀ مدایح دوران غزنوی بسیار گفته و کوشیدهاند هویت ممدوحان آن عصر را بهکمک متن اشعار آن دوران و منابع دیگر تعیین کنند، اما هم بهسبب فقر منابع و هم بهعلت کمدقتی برخی پژوهشگران، هنوز بسیاری از مسائل مربوط نادانسته مانده است. در نوشتار حاضر سعی شده اثبات شود اولاً ممدوح سه قصیدۀ فرخی سیستانی (شمارههای ۸۹، ۹۹، ۱۲۲ چاپ دبیرسیاقی) شخص ناشناسی است به نام «ابوسهل عمر عراقی»؛ ثانیاً این فرد، بهرغم مفقود بودن نامش از تمام تواریخ موجود، ظاهراً در دربار غزنه وزیری غیررسمی، در فاصلۀ خلعتپوشیدن دو وزیر رسمی، بوده است. سپس، بر پایۀ قرائنی پراکنده برگرفته از لابهلای متون کهن، احتمالاتی دربارۀ زمان وزارت و تاریخ درگذشت این شخص داده شده است. طبق این احتمالات، ابوسهل عمر عراقی زمانی در حدود 401-404ق مسئول غیررسمی شغل وزارت در دربار سلطان محمود بوده و حدود ۴۰۴ق درگذشته است.
Researchers have reported a great deal on the panegyrics composed during the Ghaznavid period and tried to determine the identities of the mamdouhs (praised dignitaries) with the help of the poetry written in that period as well as other sources. However, due to the lack of sources and because of the insufficient attention of some of the researchers, a good many of the problems remain unresolved. In the present article, attempts are made to establish that, firstly the object of praise of three eulogies by Farrokhi of Sistan (nos. 89, 99, 122, Dabir Siyaqi’s edition) is an unknown individual named “Abu Sahl Omar Iraqi”; secondly, this individual, despite his name being absent from all the existing history books, seems to have served as a kind of interim non-official minister without portfolio at the Ghaznavid court. According to scattered evidences coming from old sources, certain possibilities have been put forward as to the time of his acting as a minister and date of death. Based on such possibilities, Abu Sahl held a non-official ministerial job at Sultan Mahmud’s court between 401-404/1010-1013 and died around 404 H.
خلاصه ماشینی:
در نوشتار حاضر سعی شده اثبات شود اولاً ممدوح سه قصیدۀ فرخی سیستانی (شمارههای ۸۹، ۹۹، ۱۲۲ چاپ دبیرسیاقی) شخص ناشناسی است به نام «ابوسهل عمر عراقی»؛ ثانیاً این فرد، بهرغم مفقود بودن نامش از تمام تواریخ موجود، ظاهراً در دربار غزنه وزیری غیررسمی، در فاصلۀ خلعتپوشیدن دو وزیر رسمی، بوده است.
طبق این احتمالات، ابوسهل عمر عراقی زمانی در حدود 401-404ق مسئول غیررسمی شغل وزارت در دربار سلطان محمود بوده و حدود ۴۰۴ق درگذشته است.
کلیدواژهها: فرخی سیستانی، وزارت در دربار غزنوی، وکیل، وزیر غیررسمی ابوسهل عمر عراقی، ممدوحان اریخ دریافت: 14/5/99 تاریخ پذیرش: 3/9/99( دانشآموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران/ sgoodarzi@ut.
مخدوم ابوسهل عراقی مطابق قصیده، ممدوحْ خدمتگزار پادشاهی بوده که هویت کامل او از متن شعر معلوم نمیشود، اما وی از غزنویان بوده است، زیرا دستکم در عمر فرّخی لقب «سلطان» مختص غزنویان بوده و در این قصیده نیز مخدوم ابوسهل عراقی «سلطان» نامیده شده است: آنکه زو بیشتر و پیشتر اندر همه فضل برِ سلطان ملک مشرق ننهاد قدم...
ثانیاً ضبط یادشده دشوارتر و نامأنوستر از ضبطهای موازی است زیرا احتمال زیاد دارد که به گمان برخی کاتبان، آوردن دو منصب «وزیر» (در قصیده: وزارت) و «وکیل» برای یک ممدوحْ متضمن ابهامی در چیستی منصب او بوده باشد؛ پس، یکی از واژهها به نفع دیگری تغییر داده شده است؛ یعنی شاید اغلب «وکالت + وکیل» را و برخی دیگر «وزارت + وزیر» را برگزیده باشند.
اگر احتمال دوم صحیح باشد، اساساً اشکالی در مفاد متن قصیده پیش نمیآید: وظایف وکیل به وزیر سلطان تفویض شده بوده و فرخی ممدوح خود را با هر دو وصف خوانده است.