چکیده:
خلد برین، تألیف محمد یوسف قزوینی اصفهانی مشهور به واله اصفهانی، یکی از مهمترین تواریخ عمومی نگاشته شده در عصر صفوی است. دسترسی مؤلف به اسناد حکومتی و اطلاع از وقایع سیاسی و آشنایی با بزرگان و امرای این دوره و این نکته که خودِ مؤلف در زمرۀ منشیان و صاحبمنصبان نیمۀ دوم عصر صفوی بوده، موجب شده تا اثر وی مهمترین تاریخ عمومی این دوره، از مرگ شاهعباس اول تا پایان دورۀ صفوی، محسوب شود. بهرغم اینکه مجلد مربوط به تیموریان و ترکمانان و همچنین عمدۀ بخشهای مربوط به روضۀ هشتم این کتاب که مربوط به دورۀ صفوی است منتشر شده، با این حال هنوز معرفی و بررسی کامل و مفصلی از تمامی نسخههای موجود و محتوا و مختصات آنها صورت نگرفته است. در مقالۀ حاضر کوشش شده تا، با مروری به بینش تاریخنگارانۀ واله اصفهانی، نسخههای موجود از خلد برین که در دسترس نگارنده بوده معرفی و بررسی شود و اطلاعات نسخهشناختی و خصوصیات هر نسخه مورد مطالعه قرار گیرد.
The Khold-e Barin, authored by Mohammad Yusef Qazvini-e Isfahani, better known as Valeh-e Isfahani, is one of the most important general histories written in the Safavid era. The author’s access to the state documents and his knowledge of political events and close acquaintance with the nobility and governors of the time and the fact that he himself was among the secretaries (munshis) and the high-ranking officials of the latter half of the Safavid epoch, all helped make his work the most important general history of the period from the death of Shah Abbas I to the end of the Safavid time. Even though the volume of this history related to the Timurids and Turkomans, as well as its main portions on the Eighth Rawzeh about the Safavid era have been published, no fully comprehensive presentation and study has been made of all its existing manuscripts, contents, and features. In the present article, while examining Valeh’s historiographical viewpoint, attempts have been made to introduce and survey the MSS of the Khold-e Barin accessible to this writer and investigate the codicological aspects and characteristics of each manuscript.
خلاصه ماشینی:
همچنین حدیقۀ دوم از روضۀ هشتم کتاب، بر اساس نسخۀ شمارۀ 252 مجلس شورای اسلامی، نُه مجلس دارد که به ترتیب در ذکر امرای عظام و خوانین رفیعمقام، در ذکر سادات عالیدرجات، در ذکر مشایخ کرام، در ذکر وزرای عظام، در ذکر حکمای قسمتهای مختلف خلد برین، بر اساس مقدمۀ میرهاشم محدث در تاریخ صفویان (ایران در روزگار صفویان)، چنین است: روضۀ يكم: در تاريخ پيامبران و پادشاهان پيش از اسلام؛ روضۀ دوم: در تاريخ پيامبر اسلام(ص) و امامان شيعه؛ روضۀ سوم: در تاريخ خاندان اموى و عباسى؛ روضۀ چهارم: در تاريخ دودمانهای هم روزگار خلفاى عباسى؛ روضۀ پنجم: در تاريخ چنگیزخان مغول و خاندان او؛ روضۀ ششم: در تاريخ تيمور و جانشينان او؛ روضۀ هفتم: در تاريخ سلسلههاى قراقويونلو و آققويونلو و ديگر بازماندگان تيمور؛ و روضۀ هشتم، كه بيشترين بخش كتاب را شامل مىشود، در پادشاهى صفويان است.
نسخۀ شمارۀ 5691 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران: این نسخه شامل حدیقۀ پنجم از روضۀ هشتم خلد برین است.
نسخۀ شماره 4133 کتابخانۀ ملک: از این نسخه که شامل روضۀ چهارم از کتاب خلد برین (بخش عباسیان) است در فهرستهای منزوی و فنخا نام برده شده است.
نسخۀ شمارۀ 17269 کتابخانۀ آستان قدس رضوی: این نسخه شامل بخشی از حدیقۀ پنجم از روضۀ هشتم تا وقایع سال 1027ق (سیودومین سال سلطنت شاهعباس اول) است که در 1264ق به خط نستعلیق در 605 برگِ 17 سطری نگاشته شده، ولی کاتب آن مشخص نیست.